Z dniem 27.06.2019 r. pracownicy uzyskali nowego sojusznika w postaci Prezesa UODO, który w wydanym komunikacie wskazał, że “w obecnym stanie prawnym pracodawcy nie mogą samodzielnie prowadzić kontroli stanu trzeźwości pracowników. Przesądza o tym brzmienie art. 17 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi”.

W prowadzonych sprawach sytuacja nie była już taka jednoznaczna. Mimo wyraźnego i nie budzącego wątpliwości brzmienia przepisów w/w ustawy sądy w Warszawie (zarówno Sąd Rejonowy jak i Sąd Okręgowy, ale także częściowo i Sąd Najwyższy) dopuszczały możliwość prewencyjnego badania alkomatem bez zachowania wymogów z ustawy o wychowaniu trzeźwości.

W jednym z nielicznych orzeczeń (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 04 grudnia 2018 r., I PK 194/17, Legalis nr 1852725), Sąd wskazał, że: „(…) Analiza art. 17 ust. 3 zdanie pierwsze ustawy o wychowaniu w trzeźwości w brzmieniu obowiązującym od 1 lipca 2011 r. skłania do wniosku, że badania stanu trzeźwości nie może już przeprowadzić pracownik ochrony zatrudniony przez pracodawcę (bądź inna upoważniona przez niego osoba) ani też przedstawiciel podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą w zakresie ochrony osób i mienia. Poddanie pracownika (za jego zgodą) badaniu testerem trzeźwości dostępnym u pracodawcy (jak to miało miejsce w rozpoznawanej sprawie) nie zwalnia obecnie pracodawcy od wezwania uprawnionego organu powołanego do ochrony porządku publicznego w celu formalnego przeprowadzenia takiego badania. Przeprowadzenie przez pracodawcę we własnym zakresie badania pracownika probierzem trzeźwości (jeżeli pracownik wyrazi na to zgodę) ma tylko takie znaczenie, że potwierdzenie podejrzeń pracodawcy co do stanu (nietrzeźwości) pracownika powinno skłonić pracodawcę (kierownika zakładu pracy lub osobę przez niego upoważnioną) do niezwłocznego wezwania uprawnionego organu itp.), których wiarygodność mogła być łatwo podważona.”
 

Podobne stanowisko prezentuje Główny Inspektorat Pracy (Departament Prewencji i Promocji), który to wyraził pogląd, że przepis ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi nie przewiduje dokonywania badań prewencyjnych (przesiewowych).

KONTROLA PREWENCYJNA JEDNAK DOPUSZCZALNA?

Zdaniem Sądów powszechnych w kilku prowadzonych przeze mnie sprawach kontrola prewencyjna jest dopuszczalna.

Sąd Okręgowy w Warszawie, XXI Wydział Pracy w wyroku z dnia 21.02. 2019 r w sprawie o sygn. akt: XXI Pa 33/19 wyraził pogląd, że, zgodnie z którym, ustawa nie wyklucza wyrywkowego, czy prewencyjnego badania pracowników alkomatem. Sąd doszedł do wniosku, że wskazane przepisy, w tym zawarty w nich warunek istnienia uzasadnionego podejrzenia, dotyczą powstania obowiązku niedopuszczenia do pracy, nie zakazują natomiast dokonywania profilaktycznych badań trzeźwości kierowców autobusów.

STANOWISKO PREZESA UODO

W opublikowanym stanowisku (https://uodo.gov.pl/pl/138/1076) w dniu 27.06.2019 r. Prezes UODO słusznie stwierdził, że: ” (…) Dodany art. 22(1b) Kodeksu pracy, który obowiązuje od 4 maja 2019 r. określa, że tzw. dane szczególnych kategorii, w tym o zdrowiu, pracodawca może przetwarzać, gdy pracownik bądź kandydat do pracy wyrazi na to zgodę i z własnej inicjatywy przekaże takie dane. A w opinii UODO wiedza o tym, czy ktoś jest nietrzeźwy jest informacją o stanie zdrowia. Przywołany przepis Kodeksu pracy jednak w ogóle nie ma związku z badaniem pracowników alkomatem przez pracodawcę. Z kolei okoliczności i zasady, na jakich można przeprowadzić badanie trzeźwości pracownika określa art. 17 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

W opinii organu ds. ochrony danych osobowych nie ma więc podstawy prawnej, która umożliwiłaby pracodawcom samodzielną kontrolę pracowników alkomatem. Według UODO nie można więc traktować badania stanu trzeźwości pracowników m.in. jako:

• formy monitorowania pracy pracowników, o której mowa w art. 22 (3) § 4 Kodeksu pracy,
• działania niezbędnego dla zapewnienia ogółowi pracowników bezpiecznych lub higienicznych warunków pracy,
• usprawiedliwionego ze względu na uzasadniony interes pracodawcy.

Jeżeli w określonych zawodach lub branżach, m.in. ze względu na konieczność zapewnienia bezpieczeństwa publicznego, potrzebne jest umożliwienie pracodawcom samodzielnego przeprowadzania badań stanu trzeźwości pracowników, także wyrywkowych, to środowiska pracodawców powinny zainicjować podjęcie stosownych prac legislacyjnych”.

WNIOSKI KOŃCOWE

Stanowisko Prezesa UODO należy uznać za słuszne. Dotychczasowa linia orzecznicza sądów powszechnych nie uwzględnia w żadnej mierze przepisów o ochronie danych osobowych. Sądy z przepisów prawa pracy wyinterpretowały daleko idące uprawnienie pracodawców do ingerowania w prywatność pracowników, informacji o ich stanie zdrowia. Z doświadczenia procesowego wynika, że kontrole odbywały się w sposób absurdalny. Pracownicy byli zmuszani do samodzielnego badania alkomatem (tzw. świeczka). A dopiero w przypadku wyniku pozytywnego była uruchamiana procedura z ustawy o wychowaniu w trzeźwości. Badania pracodawcy dokonują często wielokrotnie (zdarzała się, że i 6 razy w ciągu jednego dnia), w obecności innych osób, a bardzo często w obecności osób postronnych. Trudno oprzeć się wrażeniu, że bezpieczeństwo zeszło na dalszy plan. Wątpliwości budzi także badanie tylko kilku grup zawodowych jak kierowców, pilotów. Interpretując przepisy w ten sposób badaniu powinni podlegać również lekarze, żołnierze, itd.

Nie ulega wątpliwości, że Prezes UODO wyposażył pracowników w argumenty, istotne do obrony ich interesów. Dotychczas sądy nie analizowały w ogóle przepisów o ochronie danych osobowych, a przepisy ustawy o wychowaniu w trzeźwości i zapisy kodeksu pracy interpretowane były niesłusznie rozszerzająco.

Pełna treść artykułu na stronie: https://kancelaria-legierska.pl/czy-pracodawca-moze-badac-pracownika-prewencyjnie-alkomatem-z-odsiecza-nadchodzi-rodo/