Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego dopuszczalne jest zrzeczenie się dziedziczenia przez spadkobiercę ustawowego. Zrzeczenie się następuje na mocy umowy, zawartej przez przyszłego spadkodawcę ze spadkobiercą ustawowym w formie aktu notarialnego.
Jest to zatem umowa zawierana jeszcze za życia przyszłego spadkodawcy i wymaga złożenia oświadczeń wszystkich stron tej umowy.
W polskim porządku prawnym dopuszczalna jest tylko jedna umowa o przyszły spadek, tj. umowa o spadek po osobie żyjącej (taka, której stroną jest żyjący przyszły spadkodawca).
Dotyczy tylko dziedziczenia ustawowego. Jeżeli po zawarciu umowy spadkodawca sporządza testament, w którym powołuje do spadku osobę zrzekającą się dziedziczenia, to nabywa ona spadek jako spadkobierca testamentowy.
Art. 1048 k.c. wskazuje, iż:
„Spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego”.
Wymóg formy aktu notarialnego sprawia, że niezachowanie formy szczególnej aktu notarialnego powoduje nieważność dokonanej czynności prawnej na podstawie art. 73 § 2 k.c. Zawsze musi to być forma umowy zawartej pomiędzy spadkodawcą a spadkobiercą ustawowym.
Jednostronne oświadczenie spadkobiercy o zrzeczeniu się dziedziczenia nie będzie miało znaczenia prawnego.
Status osoby zrzekającej się dziedziczenia
Osoba, która zrzekła się dziedziczenia wyłączona zostaje do dziedziczenia tj. traktowana jest tak jakby nigdy nie dożyła otwarcia spadku.
Zgodnie z art. 1049§1 k.c.:
„ Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że umówiono się inaczej”.
Warto o tym pamiętać, iż w przypadku zrzeczenia się dziedziczenia, obejmuje ono również zstępnych zrzekającego się tj. dzieci, wnuki.
Jak odwołać zrzeczenie się dziedziczenia? Czy jest możliwe?
Co do zasady umowa zrzeczenia się dziedziczenia wywołuje trwałe skutki pomiędzy stronami i obejmuje swym zasięgiem również zstępnych spadkobiercy, chyba że strony umówiły się inaczej.
Umowa zrzeczenia dziedziczenia się może zostać uchylona poprzez zawarcie umowy między spadkobiercą a tym po kim zrzeczono się dziedziczenia. Umowa ta, również powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego. Jest to umowne uchylenie skutków zrzeczenia się dziedziczenia.
Możliwe jest również uchylenie się od skutków zawartej umowy ze względu na tzw. wady oświadczenia woli – brak świadomości albo swobody, błąd co do skutków umowy, podstęp, groźbę na podstawie art. 82 – 88 k.c.
WAŻNE: Ustalenie konsekwencji złożenia oświadczenia o uchyleniu się od skutków tak zawartej umowy, jako złożonej pod wpływem błędu czy podstępu, należy do sądu, przed którym toczy się postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku.
Warto pamiętać, iż nie jest dopuszczalne ograniczenie zrzeczenie się do poszczególnych przedmiotów ale dopuszczalne będzie ograniczenie zrzeczenia się dziedziczenia do ułamkowej części spadku, mającemu przypaść zrzekającemu na podstawie dziedziczenia ustawowego.
Warto zwrócić uwagę kiedy i w jakich okolicznościach zawieramy tego rodzaju umowę, warto również mieć na uwadze powstanie okoliczności powodujących zmianę takiej umowy jeśli została ona zawarta kilka lat wcześniej a spadkodawca pozostaje przy życiu.
Zrzeczenie się dziedziczenia a zachowek
Zawarcie umowy o zrzeczenie się dziedziczenia skutecznie pozbawia spadkobiercy prawa do zachowku.
