Sąd odsyłający zadał TSUE w sprawie C-19/20 pięć pytań prejudycjalnych:
Pytanie pierwsze sądu odsyłającego dotyczyło ustalenia, czy sąd ma obowiązek stwierdzenia abuzywności (nieuczciwości) postanowień umowy, nawet jeśli strony zawarły do umowy aneks zmieniający treść niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia tak, że nie jest już ono abuzywne. Jednym słowem istotą pytania było ustalenie, czy sam fakt zawarcia aneksu do umowy należy poczytywać jako sanowanie wadliwej umowy kredytu.
W odpowiedzi na przedmiotowe pytanie TSUE stanął na stanowisku, że do sądu krajowego należy stwierdzenie nieuczciwego charakteru warunku umowy, nawet jeśli warunek ten został zmieniony przez strony aneksem. Nie dotyczy to jednak sytuacji, w której konsument, zawierając aneks do umowy kredytu, był świadomy niewiążącego charakteru tego warunku i wynikających z niego konsekwencji (miał wiedzę co do abuzywności klauzul) oraz zrezygnował z zapewnianej mu ochrony przed nieuczciwym warunkiem (miał na celu sanowanie wadliwych postanowień). TSUE dał wyraz temu, iż brak jest innej możliwości na „uzdrowienie” dotkniętej wadliwością umowy kredytu, aniżeli wyrażenie przez konsumenta świadomej i dobrowolnej woli co do sanowania wadliwej umowy kredytu w drodze stosownego aneksu eliminującego dotychczas występujące w umowie nieuczciwe postanowienia.
Odpowiedź na w/w pytanie ma charakter uniwersalny i dotyczy wszystkich spraw.
Pytanie drugie i trzecie sądu odsyłającego dotyczyło ustalenia czy w związku z wejściem w życie tzw. ustawy antyspread’owej może on uznać za abuzywne jedynie odwołanie do marży banku.
W odpowiedzi na w/w pytania TSUE stanął na stanowisku, że można usunąć jedynie nieuczciwy element postanowienia umownego wyłącznie w sytuacji, gdy element ten może być przedmiotem indywidualnej kontroli pod kątem nieuczciwego charakteru. Niemniej jednak, w przypadku umów kredytu GE Money Banku S.A. taka okoliczność nie zachodzi, bowiem odwołanie do marży stanowi element tej samej jednostki redakcyjnej (tego samego zdania), co odwołanie do średniego kursu NBP. Odwołanie do marży banku nie stanowi odrębnego i niezależnego postanowienia, które podlegałoby osobnej, indywidualnej kontroli pod kątem abuzywności. Nadto, TSUE stwierdził, że przepisy Dyrektywy 93/13 stoją na przeszkodzie temu, aby sąd odsyłający usunął jedynie nieuczciwy element warunku umowy, jeżeli takie usunięcie sprowadzałoby się do zmiany treści tego warunku poprzez zmianę jego istoty. W przypadku umowy kredytu GE Money Banku S.A. eliminacja jedynie jednego elementu postanowienia umownego (klauzuli indeksacyjnej), odwołującego się do marży banku, stanowiłaby zmianę istoty klauzuli waloryzacyjnej w jej pierwotnym brzmieniu, co zauważył sąd odsyłający. Przy tym, TSUE potwierdził, iż fakt wprowadzenia ustawy antysread’owej i aneksowania w związku z tym umów kredytów nie może mieć jakiegokolwiek wpływu na ograniczenie ochrony konsumenckiej.
Odpowiedź na w/w pytanie pozostaje istotna dla kredytobiorców kwestionujących umowy dawnego GE Money Banku, przy czym ocena skutku wprowadzenia ustawy antyspread’owej ma charakter uniwersalny.
Pytanie czwarte sądu odsyłającego dotyczyło charakteru wyroku wydanego w związku ze stwierdzeniem abuzywności kwestionowanych postanowień umownych, a co za tym idzie kwestii ustalenia początku biegu terminu przedawnienia roszczeń.
Udzielając odpowiedzi na w/w pytanie TSUE odesłał do przepisów krajowych, stwierdzając, że skutki stwierdzenia przez sąd istnienia nieuczciwego warunku w umowie podlegają przepisom prawa krajowego. Biorąc pod uwagę treść pytania czwartego zadanego przez sąd odsyłający TSUE nie był uprawniony do rozważania kwestii początku biegu terminu przedawnienia roszczeń kredytobiorcy i banku. Niemniej jednak, istotną wskazówkę w tym zakresie znaleźć można w wyroku TSUE z dnia 22 kwietnia 2021 r. (C-485/19) oraz w orzecznictwie Sądu Najwyższego, w tym w uchwale z dnia 7 maja 2021 r. (III CZP 6/21) , w której SN stanął na stanowisku, iż kredytodawca (bank) może żądać zwrotu świadczenia od chwili, w której umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna.
Odpowiedź na w/w pytanie nie przynosi zatem przełomu w zakresie zagadnienia początku biegu terminu przedawnienia roszczeń stron wadliwej umowy kredytu.
Piąte pytanie sądu odsyłającego dotyczyło kwestii zakresu obowiązku informacyjnego sądu tj. co obowiązku informowania konsumenta o skutkach wyroku ustalającego bezskuteczność klauzul abuzywnych/nieważność umowy kredytu, w sytuacji gdy konsument jest reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika. To właśnie na gruncie przedmiotowego pytania wielu kredytobiorców pokładało nadzieje, iż TSUE w sposób kategoryczny wypowie się w przedmiocie zasadności roszczeń banków z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału w przypadku ustalenia nieważności umowy kredytu. Niestety, sposób sformułowania pytania prejudycjalnego przez SO w Gdańsku uniemożliwiał TSUE udzielenie odpowiedzi w zakresie przedmiotowego zagadnienia, tak bardzo interesującego kredytobiorców.
W odpowiedzi na w/w pytanie TSUE wskazał, że sąd ma obowiązek poinformować konsumenta o konsekwencjach prawnych, jakie może pociągnąć za sobą stwierdzenie nieważności takiej umowy, niezależnie od tego, czy konsument jest reprezentowany przez zawodowego pełnomocnika.
Odpowiedź na pytanie piąte nie przynosi zatem przełomu w zakresie zagadnienia dopuszczalności roszczenia banku z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału, niemniej jest korzystna dla kredytobiorców, bowiem potwierdza, iż sąd krajowy winien informować konsumenta o możliwych skutkach ustalenia nieważności umowy kredytu.
Podsumowując, udzielone przez TSUE odpowiedzi mają charakter uniwersalny, potwierdzając dotychczasowe orzecznictwo TSUE oraz odsyłając do prawa krajowego, z tym zastrzeżeniem, iż odpowiedź na jedno z zadanych pytań pozostaje szczególnie istotna w przypadku oceny umów dawnego GE Money Banku S.A.
Autor: Miłosz Filip, radca prawny
