W dniu 18 listopada 2021 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie C-212/20 wydał kolejny - korzystny dla kredytobiorców - wyrok w sprawie polskiej dotyczący kredytu indeksowanego do CHF.

TSUE odpowiadał na dwa pytania prejudycjalne Sądu Rejonowego dla Warszawy – Woli, zadane na kanwie sporu z Raiffeisen Bank International AG, celem ustalenia:

• czy w celu spełnienia wymogu przejrzystości, klauzula indeksacyjna do waluty obcej powinna być wyrażona prostym i zrozumiałym językiem, tak aby umożliwić konsumentowi, w każdej chwili, określenie kursu wymiany tej waluty (pytanie nr 1)

• czy odniesienie do wartości rynkowej waluty jest wystarczające dla zagwarantowania wymogu przejrzystości (pytanie nr 1).

• czy Sąd jest uprawniony do zmiany treści klauzuli indeksacyjnej poprzez odwołanie do kursu rynkowego waluty obcej tak aby utrzymać umowę kredytu w mocy. (pytanie nr 2)

Sąd krajowy prezentował podejście pozostające w sprzeczności z zasadami ochrony konsumenckiej i dążył do sanowania umowy kredytu indeksowanego do CHF poprzez zastąpienie odwołania do Tabeli Kursów w ramach mechanizmu indeksacji odwołaniem do kursu rynkowego waluty, tak aby utrzymać umowę kredytu w mocy. Niemniej, jak słusznie stwierdził TSUE, tego typu zapatrywanie sprzeczne byłoby z istotą, celami oraz funkcjami Dyrektywy 93/13 i nie prowadziłoby do zapewnienia konsumentowi należytej ochrony.

1.    Obowiązek zawarcia w umowie kredytu jasnych i przejrzystych kryteriów ustalania kursu wymiany waluty, tak aby kredytobiorca samodzielnie mógł ustalić kurs w każdym momencie

Jeśli chodzi o pierwsze z zagadnień TSUE stanął na stanowisku, iż okoliczność, że kurs wymiany zmienia się w długim okresie, nie może uzasadniać braku wskazania w postanowieniach umowy oraz w ramach informacji dostarczonych przez przedsiębiorcę w trakcie negocjacji umowy kryteriów stosowanych przez bank w celu ustalenia kursu wymiany mającego zastosowanie do obliczania rat spłaty, co umożliwiłoby konsumentowi określenie w każdej chwili tego kursu wymiany. Skoro ustanowiony przez Dyrektywę 93/13 system ochrony opiera się na założeniu, iż konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca, między innymi ze względu na stopień poinformowania, to ustanowiony przez tę dyrektywę wymóg wyrażenia warunków umownych prostym i zrozumiałym językiem, i w konsekwencji zapewnienia przejrzystości, należy rozumieć jako wymóg, który musi pozwolić kredytobiorcy zrozumieć, do czego się zobowiązuje, zwłaszcza co do sposobu obliczenia rat spłaty kredytu, który zaciąga. Wedle TSUE  treść klauzuli indeksacyjnej umowy kredytu powinna, na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów, umożliwić zrozumienie sposobu ustalania kursu wymiany waluty obcej stosowanego w celu obliczenia kwoty rat kredytu, w taki sposób, aby konsument miał możliwość w każdej chwili samodzielnie ustalić kurs wymiany stosowany przez przedsiębiorcę.

Z powyższego wynika, iż postanowienia umowne dotyczące mechanizmu indeksacji muszą określać precyzyjnie kryteria (zrozumiałą i obiektywną metodę) ustalania kursu waluty tak, aby na ich podstawie konsument mógł samodzielnie określić kurs waluty obowiązujący danego dnia.

2.    Brak możliwości zmiany treści klauzuli abuzywnej i uzupełnienia umowy kredytu celem utrzymania jej w mocy

Oceniając drugie zagadnienie oraz to, czy Sąd może samodzielnie dokonać uzupełnienia/zmiany umowy kredytu wobec istnienia nieuczciwego warunku, TSUE przypomniał, że w przypadku stwierdzenia przez sąd krajowy nieważności nieuczciwego warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 należy interpretować w taki sposób, iż niezgodny z tym artykułem jest przepis prawa krajowego dający sądowi krajowemu możliwość uzupełnienia tej umowy poprzez zmianę treści owego warunku.  Gdyby bowiem sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w takich umowach, to takie uprawnienie mogłoby zagrażać realizacji długoterminowego celu ustanowionego w art. 7 Dyrektywy 93/13. Wedle TSUE dokonanie wykładni rozważanej przez sąd odsyłający na podstawie art. 65 k.c. sprowadzałoby się do zmiany treści rozpatrywanego w postępowaniu głównym warunku dotyczącego indeksacji, ponieważ prowadziłoby do zmiany jego rozumienia poprzez wprowadzenie odesłania do „wartości rynkowej” waluty obcej. Zdaniem TSUE nie wydaje się, aby art. 65 k.c., który zawiera ogólną regułę wykładni, stanowił przepis prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym. Konstatując, TSUE przyjął, że sprzeciwić należy się temu, by sąd krajowy, który stwierdził nieuczciwy charakter warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem w rozumieniu art. 3 ust. 1 Dyrektywy 93/13, dokonał wykładni tego warunku w celu złagodzenia jego nieuczciwego charakteru, nawet jeśli taka wykładnia odpowiadałaby wspólnej woli stron, a zatem aby dokonał uzupełnienia/zmiany umowy kredytu poprzez zmianę treści klauzuli indeksacyjnej (np. poprzez odwołanie do kursu rynkowego waluty obcej, jak to wadliwie sugerował Sąd pytający).

Z powyższego wynika, iż niedopuszczalne jest dokonywanie przez Sąd sanowania w oparciu o przepis natury ogólnej (tu art. 65 k.c.) umowy kredytu, której klauzule indeksacyjne/denominacyjne mają charakter nieuczciwy (stanowią klauzule abuzywne).

Oceniając znaczenie wydanego przez TSUE orzeczenia należy mieć nadzieję, iż przyczyni się ono do ujednolicenia orzecznictwa, szczególnie w zakresie braku możliwości sanowania przez sądy powszechne wadliwych umów kredytów indeksowanych/denominowanych w walucie obcej w oparciu o przepisy natury ogólnej (np. art. 65 k.c. czy też art. 358 § 2 k.c.). Nie powinno już budzić żadnych wątpliwości sądów powszechnych, że brak jest podstaw do ewentualnego zastępowania abuzywnej klauzuli indeksacyjnej/denominacyjnej innym postanowieniem – zarówno o charakterze ogólnym (zwyczajowym), jak i przepisem prawa dyspozytywnego (z uwagi na jego brak w polskim systemie prawa).

Autor: Miłosz Filip, radca prawny