Konstruowanie porozumień, których celem jest pozyskiwanie know-how dotyczącego produktów, technologii lub procesów, prowadzenie analiz teoretycznych, systematycznych studiów lub doświadczeń (czyli prace badawczo-rozwojowe, tzw. B+R) nierzadko jest wyzwaniem nawet dla doświadczonych prawników. Należy bowiem przyjąć takie kryteria, aby porozumienie mogło być wyłączone spod zakazu i nie ograniczało konkurencji. Ponadto trzeba mieć na uwadze tzw. czarne klauzule i klauzule wykluczone.
Rozporządzenia HBER, na które składają się Rozporządzenie Komisji (UE) 2023/1066 z dnia 1 czerwca 2023 r. w sprawie stosowania art. 101 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do niektórych kategorii porozumień badawczo - rozwojowych oraz rozporządzenie Komisji (UE) 2023/1067 z dnia 1 czerwca 2023 r. w sprawie stosowania art. 101 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do niektórych kategorii porozumień specjalizacyjnych, zawierają wyłączenie niektórych porozumień spod zakazu ograniczania konkurencji przez porozumienia badawczo – rozwojowe (w skrócie porozumienia B+R). Celem rozporządzeń HBER jest wspieranie przedsiębiorstw w ich wysiłkach badawczych i zapewnienie wysokiej jakości rozwoju technologicznego. Obecnie trwają prace nad projektem rozporządzenia Rady Ministrów implementującego dwa rozporządzenia, o których mowa.
Według art. 101 ust. 1 TFUE niezgodne z rynkiem wewnętrznym i zakazane są:
- wszelkie porozumienia między przedsiębiorstwami,
- wszelkie decyzje związków przedsiębiorstw i
- wszelkie praktyki uzgodnione,
które mogą mieć wpływ na handel między Państwami Członkowskimi i których celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz rynku wewnętrznego.
Ustawodawca unijny przykładowo wymienia, na czym mogą polegać porozumienia, decyzje czy praktyki ograniczające konkurencję.
Zakaz ten doznaje jednak pewnych ograniczeń, ponieważ zgodnie z ust. 3 regulacji nie zabrania się porozumień lub praktyk przyczyniających się do:
- polepszenia produkcji lub dystrybucji produktów bądź
- popierania postępu technicznego lub gospodarczego
oraz jeżeli spełnione są pozostałe przesłanki, o których mowa w przepisie. Ponadto wyłączeniu podlegają także porozumienia w zakresie prac badawczo - rozwojowych (prac B+R) dotyczące m.in. porozumień wertykalnych, specjalizacyjnych lub dotyczących transferu technologii.
Problematykę zakazów zawierania porozumień ograniczających konkurencję oraz ograniczenia w tym przedmiocie reguluje także polska ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów.
W tym miejscu warto dookreślić pojęcie prac badawczo – rozwojowych, przez które należy rozumieć działania mające na celu pozyskiwanie know-how dotyczącego produktów, technologii lub procesów, prowadzenie analiz, studiów lub doświadczeń, w tym produkcji eksperymentalnej i produkcji do celów demonstracyjnych, techniczne testowanie produktów lub procesów, zapewnianie koniecznego wyposażenia aż po skalę demonstracyjną oraz uzyskiwanie praw własności intelektualnej w odniesieniu do wyników prac.
Działalność badawczo – rozwojowa jest natomiast działalnością twórczą, obejmującą badania naukowe lub prace rozwojowe, podejmowaną w celu zwiększenia zasobów wiedzy.
W przypadku konstruowania porozumienia B+R należy mieć na uwadze to, że porozumienie nie może ograniczać konkurencji, np. poprzez ustalanie cen, ograniczanie produkcji, podział rynku czy ograniczanie rozwoju technicznego. Rozporządzenie 2023/1066, poprzez określenie 4 kategorii działań podejmowanych w ramach prac B+R, wskazuje na porozumienia B+R, których dotyczy. Inne rodzaje porozumień wyłączonych spod zakazu antymonopolowego wymienia art. 2 ust. 3. Rozporządzenie przewiduje także możliwość wyłączenia grupowego porozumień B+R, o ile spełnione zostaną przesłanki, o których mowa w przepisach rozporządzenia.
Najważniejszymi ograniczeniami zakazu konkurencji są tzw. klauzule zakazane (klauzule czarne), na które wskazuje art. 8 rozporządzenia 2023/1066. Wówczas jeżeli porozumienie B+R obejmuje co najmniej jedno z wymienionych w tym przepisie ograniczeń konkurencji, to w całości jest ono wyłączone z zakresu wyłączenia przeiwdzianego omawianym rozporządzeniem.
Klauzul zakazowych (czarnych) nie należy mylić z tzw. klauzulami stanowiącymi ograniczenia wykluczone (tzw. klauzulami wykluczonymi), o których mowa w art. 9 rozporządzenia 2023/1066. W przepisie tym wykluczono z możliwości objęcia wyłączeniem spod zakazu niektóre zobowiązania zawarte w porozumieniach B+R.
Na koniec warto wspomnieć, że na podstawie art. 10 rozporządzenia 2023/1066 Komisja Europejska jest uprawniona do cofnięcia wyłączenia, jeżeli w indywidualnym przypadku uzna, że prozumienie B+R wywołuje jednak skutki niezgodne z art. 101 ust. 3 TFUE.
Więcej można przeczytać na blogu Biznes z pomysłem: https://lgl-iplaw.pl/2024/05/czy-porozumienia-badawczo-rozwojowe-moga-naruszac-przepisy-antymonopolowe/
