Warunkiem koniecznym na wykonanie badania/zabiegu medycznego jest skuteczna prawnie zgoda pacjenta (lub innej osoby uprawnionej). W pewnych sytuacjach ustawodawca dopuszcza jednak interwencje medyczną bez wyraźnego oświadczenia pacjenta, w ramach tzw. zgody domniemanej.
Mamy z nią do czynienia w przypadku, gdy pacjent jest wyłącznie uprawniony do wyrażenia swego stanowiska, lecz nie może tego uczynić ze względu na stan, w którym się znajduje (np. jest nieprzytomny). Wówczas przyjmuje się domniemanie, że gdyby pacjent mógł udzielić zgody, to prawdopodobnie by jej udzielił. Uzasadnieniem tej tezy jest założenie, że pacjent nie sprzeciwiałby się zabiegowi, który jest niezbędny do ratowania jego życia i zdrowia.
Kwestie te zostały uregulowane w art. 33 oraz art. 34 ust. 7 i 8 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, (zwanej dalej: ustawą). W doktrynie wskazuje się, że art. 33 ustawy znajduje zastosowanie do badań/zabiegów prostych, natomiast rozwiązanie zawarte w art. 34 ust. 7 i 8 ustawy dotyczy zabiegów operacyjnych i o podwyższonym ryzyku. Stąd też konstrukcja przesłanek zawartych w tych unormowaniach jest zróżnicowana.
Zgodnie z art. 33 ustawy lekarz może przeprowadzić badanie lub udzielić innego świadczenia zdrowotnego bez zgody, gdy chory wymaga niezwłocznej pomocy lekarskiej, a nie można odebrać zgody. Decyzje o podjęciu czynności medycznych lekarz w miarę możliwości powinien skonsultować z innym lekarzem. Co istotne lekarz ma obowiązek odnotowania okoliczności, o których mowa w dokumentacji medycznej pacjenta. Wymóg ten służy zarówno ochronie praw pacjenta, (który, będzie mógł się dowiedzieć, jakie świadczenia zdrowotne zostały mu udzielone), jak i samego lekarza. Dokumentacja ta, w przypadku, gdy dojdzie do ewentualnego sporu, będzie stanowiła materiał dowodowy.
Silniejsze ograniczenia dotyczą możliwości wykonania zabiegów bardziej ryzykownych (operacyjnych lub o podwyższonym ryzyku dla pacjenta). Jak już podano, wówczas w sytuacji art. 34 ust. 7 i 8 ustawy, ustawodawca dopuszcza wykonanie takich zabiegów bez zgody przedstawiciela ustawowego pacjenta bądź zgody sądu opiekuńczego, gdy zwłoka spowodowana postępowaniem w sprawie uzyskania zgody groziłaby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia lub ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia. Wówczas wykonanie zabiegu wymaga, o ile jest to możliwe, konsultacji z innym lekarzem. W tym zaś wypadku ustawodawca zastrzega, że w miarę możliwości powinien być to lekarz tej samej specjalności. Kolejnym zabezpieczeniem interesów chorego jest wprowadzenie obowiązku niezwłocznego zawiadomienia przez lekarza o wykonywanych czynnościach przedstawiciela ustawowego, opiekuna faktycznego lub sąd opiekuńczy. Również o powyższych okolicznościach lekarz informuje pacjenta, oraz dokonuje odpowiedniej adnotacji wraz z uzasadnieniem w dokumentacji medycznej.
