Od czasu wejścia w życie nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1469) stronom przysługują odsetki od kosztów procesu zasądzonych orzeczeniem sądu. Uprzednio odsetki takie nie były należne. Zmianę stanu prawnego wprowadził art. 98 § 11 k.p.c. o następującej treści: „Od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu należą się odsetki, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty. Jeżeli orzeczenie to jest prawomocne z chwilą wydania, odsetki należą się za czas po upływie tygodnia od dnia jego ogłoszenia do dnia zapłaty, a jeżeli orzeczenie takie podlega doręczeniu z urzędu – za czas po upływie tygodnia od dnia jego doręczenia zobowiązanemu do dnia zapłaty.” Ponadto dodano §12 w brzmieniu: „W szczególnie uzasadnionym przypadku, na wniosek strony, która w toku procesu poniosła szczególnie wysoki wydatek podlegający zwrotowi, sąd może przyznać jej odsetki przewidziane w §11 od kwoty równej temu wydatkowi za czas od dnia jego poniesienia przez stronę do dnia zapłaty.” Przepisy te stosuje się do postępowań wszczętych po dniu wejścia w życie nowelizacji, czyli po dniu 7 listopada 2019 r.
W praktyce pojawia się problem, czy odsetki te należą się z urzędu, tj. bez wniosku strony oraz, czy zasądzenie odsetek powinno (lub może) znaleźć się w orzeczeniu zasądzającym koszty.
W uzasadnieniu projektu ustawy nowelizującej (druk sejmowy 3137) wyrażono intencję, aby taki wniosek ani też rozstrzygniecie o odsetkach nie były konieczne. Oznaczałoby to, że to organ egzekucyjny samodzielnie ustalałby, czy odsetki się należą oraz w jakiej wysokości.
Pogląd ten został powtórzony również w niektórych komentarzach (zob. np. H. Ciepła, (w:) A. Marciniak (red.) Komentarz do art. 98 k.p.c., Legalis; A. Zieliński (red.) K. Flaga-Gieruszyńska (red.), Komentarz do art. 98 k.p.c., Legalis).
W orzecznictwie sądów pojawiła się rozbieżność. Cześć sądów zamieszcza rozstrzygniecie o przyznaniu odsetek od kosztów procesu w postanowieniu o kosztach. Część zaś nie zasądza odsetek uznając, że nie ma takiej konieczności (lub możliwości), ponieważ odsetki należą się „z mocy ustawy”.
Pogląd, iż odsetki od kosztów procesu należą się z urzędu, czyli bez wniosku strony oraz że rozstrzygnięcie o przyznaniu odsetek nie musi (lub nie może) znaleźć się w orzeczeniu zasadzającym koszty należy poddać krytyce.
Wykładnia językowa art. 98 § 11 k.p.c. nie wskazuje na to, iż ustawodawca ustanowił wyjątkową normę prawną, na mocy której odsetki należą się z urzędu, bez wniosku strony, a ponadto że egzekucja tych odsetek następuje bez wskazania w tytule wykonawczym, że odsetki te należą się i w jakiej wysokości oraz za jaki okres. Treści takiej nie nie sposób doszukać się w przepisie. Byłby to zaś wyjątkowy przypadek, kiedy sąd orzekałby z urzędu. Za każdym razem jeśli taka sytuacja ma miejsce przepisy wyraźnie o tym stanowią.
Z brzmienia art. 98 § 11 kpc wynika tylko, że odsetki „należą się”. Jest to typowy sposób formułowania przepisów przyznając prawo określonemu podmiotowi. Podobnie art. 98 § 1 kpc stanowi, że strona przegrywająca sprawę „obowiązana jest zwrócić” przeciwnikowi na jego żądanie koszty. W żadnym z tych przepisów nie ma mowy o orzekaniu bez wniosku, a tym bardziej o braku konieczności (lub możliwości) orzekania. Jeżeli wniosek o zasądzenie odsetek jest zasadny, to rozstrzygnięcie tej treści powinno znaleźć się w orzeczeniu. Sąd nie powinien odmawiać ich zasądzenia ani pomijać odsetek w rozstrzygnięciu. Jednocześnie sąd nie powinien zasądzać odsetek bez wniosku strony. Okoliczność, że odsetki należą się z mocy ustawy (a nie np. umowy), nie oznacza, że są zasądzane z urzędu tj. bez wniosku. Wykładnia a contrario z art. 98 §12 k.p.c., który mówi o wniosku, jest nieuprawniona. Przepis ten tylko potwierdza ogólną zasadę zakazu orzekania ponad żądanie stron i konieczności złożenia wniosku o zasądzenie odsetek, która powinna dotyczyć również §11.
Przedmiotowy przepis nie przewiduje w żadnym razie, iż wprowadzony został wyjątek od zasady wyrażonej w art. 776 kpc, iż podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy. Komornik sądowy nie może egzekwować świadczeń, które w tytule wykonawczym nie są wyszczególnione.
Wykładnia celowościowa również nie przemawia za odstąpieniem od wykładni językowej. Wręcz przeciwnie. Krytykowana wykładnia prowadziłaby do niepewności obrotu prawnego wynikającej z oparcia egzekucji na bezpośrednim stosowaniu prawa przez organ egzekucyjny bez uprzedniego orzeczenia sądu w tym zakresie. Celem zaś zasady określonej w art. 776 kpc jest precyzyjne wskazanie, w jakim zakresie egzekucja może być prowadzona tak, aby strony i organ egzekucyjny nie miały w tym zakresie wątpliwości. Organ egzekucyjny byłby bowiem zobowiązany do sprawdzenia, czy odsetki się należą, czyli między innymi, kiedy zostało wszczęte postępowanie sądowe. Od tego bowiem zależy, czy nowe przepisy należy stosować do sprawy.
Należy również wskazać, że intencja wyrażona w uzasadnieniu projektu nowelizacji kpc (druk sejmowy 3137) nie jest w tym przypadku rozstrzygająca. Jeśli intencją projektodawcy było wprowadzenie wyjątkowej zasady o braku konieczności rozstrzygania o kosztach, powinien to wyraźnie przewidzieć w projektowanych przepisach prawa. Tymczasem uchwalona ustawa nie zawiera takiego uregulowania. W tym przypadku intencje projektodawcy rozminęły się z ustanowioną w rzeczywistości normą prawną. Norma, która została zakomunikowana adresatom i wprowadzona do obrotu w żadnym razie nie odpowiada intencjom zawartym w uzasadnieniu ustawy. Nadanie zaś takiego znaczenia art. 98 § 11 kpc wbrew jego brzmieniu nastąpiłoby z naruszenie uznanych zasad wykładni prawa.
Orzecznictwo sądów nie zaakceptowało dotychczas krytykowanego poglądu. W większości przypadków odsetki są zasądzane w orzeczeniu przyznającym koszty procesu. Na takim stanowisku stanął między innymi Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 28 lutego 2022 r., I ACa 512/21, Legalis: „Tutejszy Sąd w składzie rozpoznającym sprawę nie podziela wyrażanych w niektórych wypowiedziach głosów, że odsetki te przysługują z urzędu, bowiem nie ma żadnej podstawy prawnej do egzekucji świadczeń nieobjętych tytułem wykonawczym (…)”. Podobnie przyjął Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 25 listopada 2020 r., III AUa 620/20, Legalis: „Na podstawie art. 98 § 11 KPC od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu przyznano odsetki w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia Sądu Okręgowego, którym je zasądzono, do dnia zapłaty (punkt II wyroku).” W wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 3 listopada 2021 r., XXVIII C 3783/21, Legalis, stwierdzono: „Ponadto stosownie do art. 98 § 11 kpc Sąd zasądził odsetki ustawowe za opóźnienie, za czas od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.”
Należy mieć nadzieję, że z czasem ukształtuje się jednolite orzecznictwo w tej jakże istotnej kwestii dla obrotu prawnego.
Inne artykuły dostępne są na: www.danielduleba.pl.
