Zasadą jest, że w związku z zawarciem małżeństwa pomiędzy małżonkami powstaje ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej. Wspólność majątkowa może wiązać się z tym, że w związku z długami zaciągniętymi przez jednego z małżonków postępowanie egzekucyjne będzie prowadzone do składników majątku wspólnego, a zakres egzekucji uzależniony będzie od tego, czy drugi z małżonków wyraził zgodę na zaciągnięcie zobowiązania lub też nie. Dlatego też małżonkowie decydują się niekiedy na zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej, co pozwoli w odmienny sposób uregulować ich kwestie majątkowe.
Życie nie oszczędza scenariuszy, w których jeden z małżonków podejmuje – pozostając z drugim małżonkiem jeszcze w ustroju wspólności majątkowej – działania mające niekorzystny wpływ na sytuację finansową w związku. Nierzadko brak jest wtedy perspektyw na to, że zaprzestanie on lub zniweluje skutki swoich działań. Ustawodawca przewidział zatem rozwiązanie, które pozwoli na dysponowanie przez każdego z małżonków odrębnymi majątkami. Będzie to miało wpływ na podejmowane czynności egzekucyjne, które będą wówczas podejmowane w odniesieniu do majątku dłużnego małżonka.
Zgodnie z art. 52 §1 k.r.o., każdy z małżonków może żądać – z ważnych powodów – ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej. Zwykle datą ustanowienia rozdzielności majątkowej małżeńskiej jest dzień uprawomocnienia się wyroku. Natomiast w wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu – przewiduje to art. 52 §2 zd. 2 k.r.o.
W orzecznictwie i doktrynie wskazuje się, że ważnymi powodami ustanowienia rozdzielności majątkowej z datą wsteczną może być np. trwonienie majątku przez jednego z małżonków, długotrwała separacja faktyczna lub sytuacja, w której jeden z małżonków zaciągnął długi bez wiedzy i zgody drugiego małżonka. Wówczas rozdzielność majątkowa jest ustanawiana z dniem, w którym istniały już ważne powody potwierdzające, że powództwo o ustanowienie rozdzielności majątkowej jest zasadne.
W postępowaniu w sprawie o ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą poprzedzającą wyrokowanie sąd obowiązany będzie jednak rozeznać, czy proces został wszczęty celem pokrzywdzenia wierzycieli jednego z małżonków. Jak podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z 24.1.1996 r. (II CRN 138/95), notoryjne są przypadki celowego wykorzystywania instytucji sądowego ustanowienia rozdzielności majątkowej z datą poprzedzającą dzień orzekania. Sąd nakreślił, że sytuacje te dotyczą małżonków, intencją jest utrudnienie lub uniemożliwienie wierzycielom ściągnięcia ich należności.
