W umowach pomiędzy przedsiębiorcami (tzw. umowy B2B) nierzadko zawierane są klauzule o zakazie konkurencji – ma to na celu ochronę interesu gospodarczego przedsiębiorcy w trakcie lub po zakończeniu współpracy z innym przedsiębiorcą. Jest to bardzo powszechna praktyka, która co do zasady nie wzbudza – ani w społeczeństwie, ani w doktrynie prawniczej i orzecznictwie – większych kontrowersji.
Okazuje się jednakże, że postanowienie (czy też umowa) o zakazie konkurencji nie może być zawarta w pełni dowolny sposób – nawet w stosunkach pomiędzy przedsiębiorcami, a więc pomiędzy podmiotami profesjonalnymi, które w założeniu są względem siebie podmiotami „równymi”, w związku z czym prawo nie przyznaje którejkolwiek ze stron większej ochrony (jak ma to miejsce w relacji konsument – przedsiębiorca).
Punktem wyjścia powinien być tutaj przepis art. 353(1) Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie, ani ZASADOM WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO.
Jak wynika natomiast z art. 58 par. 2 Kodeksu cywilnego, NIEWAŻNA jest czynność prawna SPRZECZNA Z ZASADAMI WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO.
W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się zatem, że nieważny będzie zakaz konkurencji, którego celem ma być wyeliminowanie przedsiębiorcy z rynku.
Niejasny zakres zakazu konkurencji może przesądzić o nieważności zastrzeżenia umownego, ponieważ ogranicza konkurencję i uniemożliwia swobodne nawiązywanie kontraktów (tak m. in. Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 5 października 2017 roku, sygn. akt: I ACa 411/17).
Z kolei Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 września 2003 roku w sprawie prowadzonej pod sygn. akt III CKN 579/01 uznał, że trzyletni okres zakazu konkurencji bez ekwiwalentu pieniężnego dla drugiej strony umowy narusza zasady współżycia społecznego.
Podobnie skonstatował Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 10 sierpnia 2018 roku (sygn. akt I ACa 1755/16), w którym potwierdzono, że umowa, która dla współpracownika jest obiektywnie niekorzystna, może zostać uznana za nieważną, jego sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Warto też wspomnieć o wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 3 listopada 2020 roku (sygn. akt II ACa 231/20, gdzie wskazano, że w określonych sytuacjach brak ekwiwalentności świadczeń może zostać uznane za naruszenie zasady swobody umów, o czym może świadczyć na przykład narzucenie pozycji dominującej, rażąco zawyżona kara umowna przy braku wynagrodzenia za okres zakazu konkurencji, czy też wprowadzenie wynagrodzenie niewspółmiernie niskiego w porównaniu do wysokości zastrzeżonej kary umownej.
W doktrynie uważa się zatem, że zakaz konkurencji powinien być sporządzony precyzyjnie, w sposób umożliwiający określenie rodzaju towarów lub usług w sposób dokładny, nieogólnikowy oraz nie powodujący rażącej dysproporcji pomiędzy przedsiębiorcami.
