Zgodnie z art. 56 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód.
Z treści w/w przepisu wynika, że obligatoryjną przesłanką orzeczenia rozwodu, jest „zupełny i trwały rozkład pożycia”. Nim jednak omówię cechy zupełności i trwałości wyjaśnię, czym w ogóle jest rozkład pożycia. Mianowicie przez „rozkład pożycia” należy rozumieć ustanie wspólnego pożycia małżeńskiego, którego utrzymanie jest obowiązkiem małżonków i które w rozumieniu art. 23 kro polega na duchowej, fizycznej oraz gospodarczej więzi małżonków.
Pierwszą i podstawową więzią składającą się na wspólne pożycie małżeńskie jest więź duchowa, która zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z dnia 06 lutego 2002 r. (V CKN 741/00) polega na wzajemnym pozytywnym stosunku uczuciowym małżonków, szacunku, zaufaniu, szczerości, lojalności, wyrozumiałości, na respektowaniu osobistych cech małżonka, uwzględnianiu jego osobistych potrzeb oraz gotowości do ustępstw oraz kompromisów. Podkreślić jednak należy, że zachowanie poprawnych stosunków czy utrzymywanie kontaktów w interesie wspólnych dzieci nie oznacza, że więź duchowa została utrzymana! Więź duchowa jest więzią wyjątkową i charakterystyczną, a zatem jej brak zawsze będzie objawem rozkładu pożycia.
Drugą więzią składającą się na wspólne pożycie małżeńskie jest tzw. więź fizyczna, która obejmuje utrzymywanie stosunków seksualnych między małżonkami. W tym miejscu podkreślić jednak należy, iż zanik w/w więzi nie zawsze będzie przejawem zupełnego rozkładu pożycia małżonków, gdyż może on być usprawiedliwiony! Przykładem takiej sytuacji może być ustanie współżycia fizycznego na skutek choroby małżonka, rozłączenia małżonków spowodowanego pobytem w szpitalu lub długotrwałym wyjazdem służbowym.
Trzecią i ostatnią więzią jest więź gospodarcza, która przejawia się we wspólnym zamieszkaniu, posiadaniu wspólnego majątku, prowadzeniu przez małżonków wspólnego gospodarstwa domowego, a także przygotowywaniu i wspólnym spożywaniu posiłków. I tak samo jak w przypadku więzi fizycznej, brak wspólnoty gospodarczej nie zawsze stanowić będzie rozkład pożycia, gdyż brak ten może wynikać z zgodnej woli małżonków uzasadnionej okolicznościami życiowymi.
Zarówno w doktrynie jak i w orzecznictwie panuje utrwalony już pogląd, że zupełny rozkład pożycia małżeńskiego powinien obejmować – co do zasady – wszystkie w/w więzi. Niemniej jednak i od tej zasady przewidziane zostały wyjątki!
Mianowicie w wytycznych z 1955 r. Sąd Najwyższy wskazał, że jeśli wygasła więź duchowa i fizyczna, a pozostały pewne elementy więzi gospodarczej np. korzystanie z dochodów jednego ze współmałżonków lub wspólne mieszkanie, które wywołane zostało szczególnymi okolicznościami (np. małżonek nie może się wyprowadzić z domu bo nie stać go na wynajem mieszkania i nie ma u kogo się zatrzymać), to rozkład pożycia należy uznać za zupełny!
Pamiętać również należy, że rozkład pożycia małżeńskiego jak to już zostało wskazane powyżej musi być nie tylko zupełny, lecz także trwały. Niestety brak jest konkretnych wskazówek, jaki czas powinien upłynąć od momentu zupełnego rozkładu pożycia związku małżeńskiego, aby można było uznać go za trwały. Wymaga to każdorazowo odniesienia się do stanu faktycznego sprawy i oceny, czy w świetle doświadczenia życiowego prawdopodobne jest, że małżonkowie odbudują więzi rodzinne.
Z przeglądu orzecznictwa wynika, że istotniejsza od tego jaki czas powinien upłynąć od momentu zupełnego rozkładu pożycia jest ocena sytuacji życiowej obu stron wskazująca na brak możliwości odbudowania więzi rodzinnych, w tym okoliczności takich jak osobne centra życiowe, brak wspólnego zamieszkania, brak wspólnych zainteresowań i wspólnego towarzystwa, niechętne, obojętne, a nawet wrogie nastawienie do siebie (wyrok SN z 14 grudnia 1984 r., III CRN 272/84).
