Co zmieni – w odniesieniu do przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu – ustawa z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (ustawa COVID-19)?
Otóż nowelizacja dotyczy przestępstwa „narażenia na zarażenie”; to sformułowanie brzmi jak ponura gra słów, ale trafnie oddaje zakres penalizacji art. 161 kodeksu karnego (k.k.).
Co zmienia ustawa COVID-19?
1. Przede wszystkim radykalnie zwiększa ustawowe zagrożenie karą:
w § 1 – za bezpośrednie narażenie innej osoby na zarażenie HIV przez osobę, która wie, że jest tym wirusem zarażona; zagrożenie karą pozbawienia wolności do 3 lat zostaje podniesione do „widełek” od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności (zauważmy na marginesie, że ustawę nowelizującą nie bez przyczyny określiliśmy ustawą o COVID-19, a nie o HIV; ustawodawca chce jednak zachować spójność zagrożenia karą ze zmianami w § 2 i nowo wprowadzonym § 3);
w § 2 – za bezpośrednie narażenie innej osoby na zarażenie chorobą weneryczną lub zakaźną, ciężką chorobą nieuleczalną lub realnie zagrażającą życiu przez osobę, która wie, że jest nimi dotknięta; zagrożenie karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku zostaje zastąpione karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 (aczkolwiek nadal kara grzywny albo ograniczenia wolności może być wymierzona zamiast kary pozbawienia wolności na podstawie art. 37a k.k.).
Co ważne, ściganie tych przestępstw będzie nadal możliwe tylko na wniosek pokrzywdzonego – osoby bezpośrednio narażonej na zarażenie (art. 161 § 4 „przejmuje” dotychczasową zawartość § 3).
2. Wprowadza w § 3 typ kwalifikowany przestępstwa z § 2.
Ten typ polega na narażeniu na zarażenie wielu osób – z zagrożeniem karą pozbawienia wolności od roku do lat 10 (i tutaj stosowanie art. 37a k.k. jest wyłączone). To przestępstwo jest ścigane z urzędu bez względu na wolę pokrzywdzonych (tryb ścigania jest publicznoskargowy niewnioskowy).
Czego ustawa COVID-19 nie zmienia?
1. Indywidualnego charakteru przestępstw.
Nadal ich sprawcami mogą być tylko osoby będące nosicielami HIV (art. 161 § 1 k.k.) i „dotknięte” chorobami wymienionymi w § 2 – czyli chore (art. 161 § 2 i 3 k.k.) – czyli chore. Dotychczas przyjmowano w literaturze, że stan chorobowy musiał zostać stwierdzony (zdiagnozowany) przez lekarza. Innymi słowy sprawcą przestępstwa nie mogła być osoba jedynie podejrzana o chorobę zakaźną, czyli taka, „(…) u której występują objawy kliniczne lub odchylenia od stanu prawidłowego w badaniach dodatkowych, mogące jedynie wskazywać na chorobę zakaźną, ani tym bardziej >>podejrzany o zakażenie<<, czyli ten, u kogo nie występują objawy zakażenia ani choroby zakaźnej, a kto miał styczność ze źródłem zakażenia, a charakter czynnika zakaźnego i okoliczności styczności uzasadniają podejrzenie zakażenia" (R. Kokot, Komentarz do art. 161 k.k., t. 40 w: R. Stefański [red.], Kodeks karny. Komentarz, Legalis 2020).
2. Umyślności przestępstw.
Jest to umyślność „zabarwiona” dodatkowym znamieniem – wskazującym na tzw. stronę podmiotową. Od sprawcy wymaga się wiedzy o nosicielstwie HIV lub zarażeniu chorobą, która wymaga prawidłowego poinformowaniu o wynikach badań diagnostycznych.
Dlatego z tych przepisów (podkreślmy, z tych przepisów – bo art. 160 k.k. penalizujący narażenie na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu wchodzi potencjalnie w rachubę) nie mogą odpowiadać karnie nawet poddane kwarantannie osoby, u których nie stwierdzono COVID-19 ani innej choroby o charakterystyce określonej w art. 161 § 2 k.k.
