Zgodnie z art. 481 § 1 kc jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. § 2 stanowi, że jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy.
Powyższe oznacza, że odsetki za czas opóźnienia ze spełnieniem świadczenia należą się wierzycielowi niezależnie od poniesionej przez niego szkody (wierzyciel nie musi wykazywać swej szkody), a także niezależnie czy opóźnienie było następstwem okoliczności za które dłużnik ponosi odpowiedzialność. W przypadku, gdy wysokość odsetek za opóźnienie nie została przez strony określona, należą się ustawowe odsetki za opóźnienie. Jest to zatem bardzo korzystny przepis chroniący wierzyciela i stanowiący niejako rekompensatę dla niego za korzystanie przez dłużnika ponad określony czas z kapitału wierzyciela. W przypadku, gdy trwa spór wierzyciela z dłużnikiem i dłużnik nie spełnia świadczenia długo po dniu jego wymagalności odsetki mogą narosnąć do bardzo wysokich sum.
Powyższe ma zastosowanie również do roszczeń odszkodowawczych. W procesie o odszkodowanie oprócz kwoty roszczenia głównego dochodzi się także odsetek za opóźnienie. Z punktu widzenia prawa podatkowego zauważyć należy, że odszkodowanie uzyskane przez osobę fizyczną na podstawie wyroku lub ugody sądowej co do zasady zwolnione jest z podatku dochodowego. Mimo tego, że odsetki za czas opóźnienia w spełnieniu świadczenia „wypływają” niejako z roszczenia odszkodowawczego i są z nim związane, to od zasądzonych odsetek wierzyciel obowiązany jest zapłacić podatek dochodowy. Systemowo i logicznie trudno to zaakceptować, a przepisy podatkowe w tym względzie (w mojej opinii) powinny zostać zmodyfikowane. Jednak na chwilę obecną odsetki zasądzone w związku z opóźnieniem wypłaty odszkodowania nie korzystają ze zwolnienia z podatku dochodowego, a to oznacza, że należy odprowadzić od nich podatek dochodowy (PIT). Taką interpretację przepisów potwierdził Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 30 stycznia 2020 r. (sygn. akt II FSK 433/18).
