Kto zapłaci za katastrofę na Odrze? Przedsiębiorcy już liczą straty.
Katastrofa ekologiczna na Odrze trwa. Trwa również walka o ratowanie ekosystemu dorzecza Odry oraz poszukiwanie przyczyn i ewentualnych sprawców tej katastrofy. Coraz głośniej mówi się również o katastrofie ekonomicznej przedsiębiorców okolic Odry, którzy na skutek jej zatrucia utracili możliwość prowadzenia działalności gospodarczej. Mowa tu głównie o przedsiębiorcach z branży turystycznej, gastronomicznej, rybackiej, a także przetwórczej.
Odpowiedzialność bezpośredniego sprawcy.
Generalne zasady odpowiedzialności za szkody z tytułu czynów niedozwolonych reguluje w polskim systemie prawnym kodeks cywilny, w tym w szczególności art. 435 § 1 kc oraz art. 415 kc, a w kontekście szkód środowiskowych również przepisy ustawy prawo ochrony środowiska.
Przyjmując założenie, że sprawcą szkody na Odrze jest przedsiębiorstwo to przede wszystkim odpowiedzialność za szkodę należy rozpatrywać w kontekście art. 435 § 1 kc. Zgodnie z tym przepisem Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności. Jest to odpowiedzialność oparta na zasadzie ryzyka, a zatem stawiająca poszkodowanego w korzystniejszej sytuacji, bowiem nie musi on wykazywać winy sprawcy w wyrządzeniu szkody i bezprawności jego zachowania.
Inną podstawą odpowiedzialności bezpośredniego sprawcy szkody, może być art. 415 kc, zgodnie, z którym Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. Odpowiedzialność ta oparta jest na zasadzie winy i wymaga ustalenia adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy zachowaniem sprawcy a szkodą oraz bezprawności jego działania lub zaniechania. W tym przypadku nalezy jednka wykazać winę i bezprawność zachowania sprawcy.
Do ustalenia zatem odpowiedzialności konkretnego podmiotu za katastrofę ekologiczną na Odrze konieczne będzie wykazanie co najmniej adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy działaniem przedsiębiorstwa a szkodą (na gruncie art. 435 § 1 kc) lub nawet winy i bezprawności zachowania sprawcy (art. 415 kc).
Odpowiedzialność Skarbu Państwa za działania i zaniechania władzy publicznej.
W tej sprawie bezpośredni sprawca szkody może jednak nie być jednym podmiotem, którego należy rozpatrywać w kontekście ewentualnej odpowiedzialności za szkody związane z katastrofą na Odrze. W grę wchodzić może również odpowiedzialność Skarbu Państwa za ewentualne działania lub zaniechania władz publicznych w tej sprawie.
Zgodnie bowiem z art. 417 § 1 kc Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. Przesłankami tej odpowiedzialności są bezprawność działania lub zaniechania przy wykonywaniu władzy publicznej, szkoda oraz istnienie pomiędzy nimi adekwatnego związku przyczynowego. Bezprawność władzy publicznej może na gruncie ww. przepisu wynikać m.in. z naruszenia konstytucyjnych praw i wolności czy też uchybień wymaganiom określonym w ustawach zwykłych, czy też aktach wykonawczych.[i]
Zgodnie z Konstytucją ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych (art. 74), każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska (art. 74 ust. 3), władze publiczne są obowiązane do zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska (art. 68 ust. 4), Rzeczpospolita Polska (…) zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju (art. 5).
Dla ewentualnej odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody przedsiębiorców w związku z zatruciem Odry kluczowe zatem będzie ustalenie czy i jakich ewentualnie obowiązków nie dopełniły organy władzy publicznej w tej sprawie. Przede wszystkim kluczowe wydaje się być ustalenie czy podjęto w odpowiednim czasie wszystkie możliwe działania, które mogłyby zapobiec szkodzie lub zmniejszyć jej rozmiary. Nie mniej istotne będzie także ustalenie czy władze publiczne należycie i na czas poinformowały wszystkich zainteresowanych obywateli o grążącym lub nadchodzącym zagrożeniu, tak aby mieli oni szansę podjęć działania chroniące ich przed szkodami lub minimalizujące ich rozmiary.
Czego mogą domagać się poszkodowani przedsiębiorcy?
Odpowiedzialność za szkodę, bez względu na to, którą z ww. podstaw prawnych przyjmiemy, jest szeroka i obejmuje przede wszystkim straty materialne i utracone korzyści.
W sprawie katastrofy ekologicznej na Odrze wchodzić mogą zatem w grę odszkodowania za poniesione czyste straty materialne. Przede wszystkim jednak żądań przedsiębiorców można upatrywać w ewentualnych odszkodowaniach za utracone korzyści będące konsekwencją ograniczenia lub zaniechania prowadzenia działalności gospodarczej.
W tej sprawie jednak odpowiedzialność może nie ograniczyć się do naprawienia wyłącznie szkód materialnych. Tego rodzaju zdarzenia, mogą rodzić również odpowiedzialność za krzywdę osób związanych z rzeką. Chodzi tu o odpowiedzialność za naruszenie dóbr osobistych takich jak prawo do życia w wolnym od zanieczyszczeń środowisku, a także takich dóbr jak zdrowie i życie.
[i] wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi I Wydział Cywilny z dnia 6.05.2015 r. (I ACa 1601/14).
