Tragedie rodzinne niezwykle rzadko występują w oderwaniu od sytuacji domowej. Do przemocy zazwyczaj prowadzi droga prowadząca przez groźby, kłótnie, awantury. Organy publiczne nie są w stanie zapobiec każdej tragedii, ale z pewnością ich skuteczność jest znacznie wyższa, jeśli w odpowiednim czasie uzyskają informacje o zagrożeniu. Zastosowanie wtedy znajdą m.in. przepisy ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie.
Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie określa zasady postępowania wobec osób dotkniętych przemocą w rodzinie jak i wobec osób stosujących tę przemoc. Definicja członka rodziny w rozumieniu ustawy jest dosyć szeroka, bo obejmuje również osoby wspólnie zamieszkujące lub gospodarujące. Za przemoc uzasadniającą stosowanie ustawy może być uznane choćby jednorazowe zachowanie skutkujące szkodą na osobie członka rodziny.
Wobec osób stosujących przemoc w rodzinie stosuje się środki mające na celu zapobieganie ich kontaktowaniu się z osobami pokrzywdzonymi oraz oddziaływania korekcyjno-edukacyjne.
Osobie dotkniętej przemocą w rodzinie organy publiczne zobowiązane są do udzielenia bezpłatnej pomocy, w szczególności w formie:
-
poradnictwa medycznego, psychologicznego, prawnego, socjalnego, zawodowego i rodzinnego;
-
interwencji kryzysowej i wsparcia;
-
ochrony przed dalszym krzywdzeniem, przez uniemożliwienie osobom stosującym przemoc korzystania ze wspólnie zajmowanego z innymi członkami rodziny mieszkania oraz zakazanie kontaktowania się i zbliżania się do osoby pokrzywdzonej;
-
zapewnienia osobie dotkniętej przemocą w rodzinie bezpiecznego schronienia w specjalistycznym ośrodku wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie;
-
badania lekarskiego w celu ustalenia przyczyn i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy w rodzinie oraz wydania zaświadczenia lekarskiego w tym przedmiocie;
-
zapewnienia osobie dotkniętej przemocą w rodzinie, która nie ma tytułu prawnego do zajmowanego wspólnie ze sprawcą przemocy lokalu, pomocy w uzyskaniu mieszkania.
Pierwszym krokiem jaki należy podjąć w celu ochrony przed przemocą w rodzinie jest zainicjowanie procedury „Niebieskiej Karty” przez zgłoszenie przemocy lub zagrożenia osobie reprezentującej instytucje publiczne typu policja, szkoła, szpital, urząd gminy. „Niebieska Karta” będzie miała znaczenie zarówno dla faktycznej ochrony jak i dla celów dowodowych w ewentualnych późniejszych postępowaniach sądowych.
Zgłoszenia nie musi dokonać osoba poszkodowana, a informacja nie musi być prawidłowo zaadresowana, o ile została przekazana pracownikowi jednej z publicznych instytucji. W praktyce zalecam każde zawiadomienie i wyjaśnienie składać na piśmie – zawsze i w każdej sprawie. Ma to znaczenie dowodowe. Jeśli osoba zawiadamiająca obawia się o swoje bezpieczeństwo, może zawiadomienie złożyć ustnie, gdyż procedura „Niebieskiej Karty” zostanie wszczęta z urzędu, ale w przypadku ustnego zawiadomienia zalecam zawiadomić właściwy MOPS lub posterunek policji.
Gdy odpowiednie organy potwierdzą stosowanie przez któregoś z członków rodziny przemocy w rodzinie, możliwe będzie zastosowanie szeregu dotkliwych instrumentów prawnych:
1. Jeżeli członek rodziny wspólnie zajmujący mieszkanie, swoim zachowaniem polegającym na stosowaniu przemocy w rodzinie czyni szczególnie uciążliwym wspólne zamieszkiwanie, osoba dotknięta tą przemocą może żądać, aby sąd zobowiązał go do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub zakazał zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia.
2. W razie bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka w związku z przemocą w rodzinie pracownik socjalny wykonujący obowiązki służbowe ma prawo odebrać dziecko z rodziny i umieścić je u innej niezamieszkującej wspólnie osoby najbliższej, w rodzinie zastępczej lub w placówce opiekuńczo-wychowawczej. Dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy oboje rodzice są sprawcami przemocy.
3. Wobec sprawcy, który będąc skazanym na karę pozbawienia wolności za przestępstwa związane z przemocą wobec rodziny, w okresie próby dopuszcza się przemocy wobec członków rodziny, kurator zawodowy może wydać zarządzenie o wykonaniu warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności lub odwołanie warunkowego przedterminowego zwolnienia.
4. Policjant ma prawo zatrzymania osoby stosującej przemoc w rodzinie stwarzającej bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego;
5. Policjant ma prawo wydać wobec osoby stosującej przemoc w rodzinie nakaz natychmiastowego opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia, lub zakaz zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia.
Innym wartym rozważenia krokiem jest wszczęcie procedury przymusowego leczenia odwykowego. W tym celu należy złożyć do komisji rozwiązywania problemów alkoholowych zawiadomienie, że nadużywający alkoholu członek rodziny powoduje rozkład życia rodzinnego, demoralizację małoletnich, uchyla się od obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny albo systematycznie zakłóca spokój lub porządek publiczny.
