W trakcie trwania małżeństwa regułą jest chęć utrzymywania wspólności małżeńskiej. Procedura podziału majątku wspólnego wymaga poświęcenia czasu i środków więc wszczynana jest zazwyczaj dopiero gdy wnioskodawca ma w tym interes, a w zgodnym małżeństwie zazwyczaj żadnej ze stron nie zależy na dzieleniu wspólnego majątku. Nie oznacza to jednak że nie może dojść do podziału wbrew woli małżonków, gdyż inne podmioty mogą być uprawnione do skutecznego złożenia wniosku. Kluczowe jest wykazanie przez wnioskodawcę interesu prawnego. Przy czym w większości przypadków interes ten pozwoli być zaledwie uczestnikiem postępowania. Co więcej, niektóre osoby, mimo że są zainteresowane konkretnym rozstrzygnięciem, nie mają w rozumieniu kodeksowym interesu prawnego i nie będą mogły być nawet uczestnikami postępowania o podział majątku.
Wniosek o podział małżeńskiego majątku wspólnego może złożyć:
- małżonek lub były małżonek
- spadkobierca byłego małżonka
- nabywca spadku lub udziału w spadku
- wierzyciel, który zajął roszczenie w postępowaniu egzekucyjnym
- współwłaściciel występujący obok małżonków
- podmioty publiczne
Podział majątku wspólnego małżonków stanowi istotną ingerencję w relacje małżeńskie dlatego zazwyczaj jest on następstwem innych postepowań, takich jak rozwód czy separacja. Zdarza się również, że wniosek o podział majątku jest zaskoczeniem dla małżonków gdyż jest złożony przez wierzyciela w związku z postępowaniem egzekucyjnym. Aby uniknąć zaskoczeń należy usystematyzować podmioty uprawnione do złożenia wniosku.
W pierwszej kolejności są to oczywiście małżonkowie jako współwłaściciele. W trakcie trwania małżeństwa wniosek o podział majątku muszą poprzedzić ustanowieniem rozdzielności majątkowej. Byli małżonkowie mogą ten krok pominąć gdyż wyrok rozwodowy oznacza zakończenie wspólności majątkowej.
Naturalnym jest również uprawnienie do złożenia wniosku przez następców prawnych małżonków, gdyż to oni stają się współwłaścicielami. Taka sytuacja zazwyczaj występuje w wyniku spadkobrania (np. dzieci stają się współwłaścicielami z żyjącym rodzicem), nabycia spadku (gdy spadkobierca sprzedał spadek lub jego część), jak również w sytuacji gdy sam małżonek sprzeda swoją część majątku (np. udział w nieruchomości).
Zdarzają się sytuacje, gdy poza małżonkami również inne osoby są współwłaścicielami danej rzeczy. Przysługuje im wtedy wniosek o podział majątku z uwagi na prawo wyodrębniania ich udziału. W takich przypadkach podział majątku wspólnego małżonków jest niezamierzonym, ubocznym efektem wyodrębniania części majątku przysługującej innym współwłaścicielom.
Mniej oczywistym uprawnionym jest wierzyciel jednego z małżonków, który zajął roszczenie o podział majątku wspólnego. Okoliczność ta jest często zaskakująca dla dłużników, którzy mają nadzieję, że przed egzekucją komorniczą uchroni ich wspólność majątkowa. Niestety dla nich wierzyciel ma prawo do złożenia wniosku o ustanowienie między małżonkami rozdzielności majątkowej, a następnie do złożenia wniosku o podział majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka. Nie jest to droga szybka i łatwa więc stosowana jest tylko w sytuacjach gdy dług jest znaczny a szanse jego spłaty duże. Nie należy jednak zakładać, że wierzyciel takich kroków nie podejmie.
Podobny mechanizm stosowany jest przez Skarb Państwa w sytuacji orzeczenia środka karnego w postaci przypadku. Z chwilą prawomocnego orzeczenia przepadku wobec jednego z małżonków pozostających we wspólności majątkowej, przedmioty majątkowe, których dotyczy przepadek lub które podlegają egzekucji przepadku równowartości przedmiotów lub korzyści, tracą z mocy prawa charakter składników majątku wspólnego. Od tej chwili stosuje się do nich odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych, przy czym udział Skarbu Państwa stanowi część orzeczona przepadkiem.
Uprawnionym do złożenia wniosku o podział majątku uprawnione są również inne organy publiczne. Prokurator na podstawie art. 7 Kodeksu Postępowania Cywilnego może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu, jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego. Okoliczność ta ma znaczenie dla osób, którym nie przysługuje prawo do złożenia wniosku, gdyż mogą prokuratorowi przedstawić swój interes faktyczny jako uzasadniający złożenie przez niego wniosku w celu ochrony wartości wskazanych wyżej.
Na podobnych do prokuratora zasadach, w sytuacjach gdy ochrony wymaga dobro dziecka, uprawnionym do złożenia wniosku o podział majątku wspólnego małżonków jest również Rzecznik Praw Dziecka. Podobnie jak w przypadku prokuratora okoliczność ta jest furtką do podjęcia działań dla osób, które widzą zagrożenie dobra dziecka a nie są uprawnione do złożenia wniosku.
W kolejnym artykule z serii „Podział majątku wspólnego” wymienię osoby, które mogą być uczestnikami postępowania i jakie to im daje uprawnienia.
radca prawny Karol Olkuski
kancelaria@olkuski.legal
