Każda działalność gospodarcza polega na zawieraniu różnego rodzaju umów, na podstawie których dochodzi do świadczenia na rzecz klienta usług, oddania mu rzeczy do używania lub przeniesienia na jego rzecz własności rzeczy w zamian za wynagrodzenie pieniężne. W ten sposób pokrywa się nie tylko koszty prowadzonej działalności, ale również generuje zysk, który stanowi podstawową istotę podejmowanej aktywności. Z jednej strony, nieustannym problemem każdego przedsiębiorcy jest szukanie nabywców produktów i usług. Z drugiej strony, w przypadku znalezienia nabywcy, problemem może okazać się uzyskanie zapłaty za usługę, co jest szczególnie frustrujące. Sytuacje tego rodzaju, kiedy Klient nabywa usługę, otrzymuje świadczenie, ale nie płaci (mimo, że nie ma zastrzeżeń do świadczonej usługi) niestety nie są rzadkie. Czy da się zabezpieczyć przed taką sytuacją w codziennym obrocie?
###############################################################
Najczęstszą i najbezpieczniejszą metodą jest oczywiście jednoczesne świadczenie usługi czy wydawanie nabytego przedmiotu oraz przyjmowanie zapłaty. W umowach wzajemnych (np. sprzedaży) sytuacja ta powinna być normą i często jest (regułę taką zresztą wprowadza Kodeks Cywilny w art. 488). Przykładowo, kupując produkty w markecie, płacimy za nie wychodząc z niego, co sprawia, że sklep nie musi się obawiać niewypłacalności swoich Klientów ani martwić o ściąganie z nich zapłaty. Nie zawsze jest to jednak możliwe, w szczególności w przypadku dłuższych lub bardziej skomplikowanych usług.
###############################################################
Kolejny sposób, to przyjmowanie płatności z góry. Nie ma żadnych przeszkód prawnych, żeby wynagrodzenie pobierać przed sprzedażą produktu lub przed wykonaniem usługi. Sytuacja taka występuje przykładowo w sprzedaży internetowej produktów, może bez przeszkody funkcjonować również we wszystkich innych powtarzalnych usługach, gdzie z góry można przewidzieć wysokość wynagrodzenia (np. nabycie wycieczki turystycznej). Jedyną wadą takiego rozwiązania jest fakt, że jest to znacznie mniej atrakcyjne dla Klienta, który musi zapłacić przed otrzymaniem produktu czy usługi, w związku z czym przerzuca się na klienta ryzyko związane z możliwością zapłaty, a nie otrzymania świadczenia wzajemnego. Ponadto, utrudnia klientowi realizację jego praw w sytuacji, kiedy usługa czy produkt jest wadliwa. Zabezpieczenie to, mimo, że bezpłatne i pewne, powodować może zmniejszenie konkurencyjności przedsiębiorcy. Nie zawsze jest to również możliwe i raczej rzadko funkcjonuje w obrocie profesjonalnym.
###############################################################
Co jednak w sytuacji, w której zmuszeni jesteśmy wyświadczyć usługę czy przekazać produkt, a nabywca uprawniony jest do zapłaty później? Czy da się skutecznie zabezpieczyć? W obrocie gospodarczym, przyjęło się, że zapłata następuje po wyświadczeniu usługi czy wydaniu produktu, na podstawie dostarczonej faktury VAT. Przykładowo, przewoźnik wykonuje przewóz produktów innego przedsiębiorcy, po czym dopiero po wykonaniu umowy przesyła mu fakturę VAT z terminem płatności w wymiarze kilku tygodni od wystawienia faktury. Następnie czeka on na zapłatę. Ostatecznie, często zapłata nie następuje lub jest mocno opóźniona. Ustawodawca, widząc problem tego zjawiska uchwalił ustawę o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych, jednak nie jest niespodzianką, że rozwiązania tam zaproponowane jedynie symbolicznie wspomagają poszkodowanych przedsiębiorców.
###############################################################
Czy można jakoś się zabezpieczyć? Można. Nie zawsze jednak jest to proste i najczęściej będzie wiązało się z dodatkowymi kosztami – obrót gospodarczy i konkurencja nie preferuje jednak przedsiębiorców, którzy zanadto komplikują i prowadzą do generowania dodatkowych, nie występujących u innych kosztów swoich usług. Problemem zatem będzie wyszukanie prostych i tanich sposobów zabezpieczenia. Oczywiście, w wielu transakcjach, w których jest bardzo wysoka odpłatność, funkcjonują powszechnie w obrocie sposoby zabezpieczenia, np. w przypadku udzielania kredytu mieszkaniowego normalnym jest zabezpieczanie jego spłaty przede wszystkim w drodze ustanowienia hipoteki na nabywanej nieruchomości, która jest bardzo bezpiecznym sposobem zabezpieczenia w połączeniu z dosyć wyraźnym udziałem własnym klienta w kupowanej nieruchomości. Innymi występującymi sposobami zabezpieczenia w takich bardziej skomplikowanych transakcjach jest np. poręczenie innej osoby za wykonanie zobowiązania, wystawienie weksla własnego ułatwiającego dochodzenie zaległości, ustanowienie zastawu rejestrowego, przewłaszczenie na zabezpieczenie.
###############################################################
Co jednak w sytuacji powszechnych, powtarzalnych transakcji między przedsiębiorcami lub w przypadku powszechnych, powtarzalnych usług na rzecz konsumentów, które stanowią podstawę działania wielu przedsiębiorców i które nie są świadczone w oparciu o skomplikowane, pisemne umowy Podstawą zabezpieczenia otrzymania zapłaty w takich sprawach powinno być przede wszystkim dobre weryfikowanie swojego kontrahenta oraz opinii o nim. W dzisiejszych czasach informacji takiej można szukać w Internecie, w tym w specjalistycznych serwisach takich jak Biura Informacji Gospodarczej czy Biura Informacji Kredytowej, ale również w ogólnodostępnych rejestrach takich jak CEIDG (w przypadku przedsiębiorców jednoosobowych) czy KRS (w przypadku spółek i innych podmiotów podlegających obowiązkowi rejestracji), szukanie informacji w zakresie toczących się postępowań restrukturyzacyjnych czy upadłościowych – pierwszą oznaką potencjalnej niewypłacalności jest zawsze zaleganie z zobowiązaniami publiczno-prawnymi. Nie zawsze jest to jednak możliwe lub w pełni miarodajne. Ewentualnie, warto już na etapie zawierania umowy zapytać kontrahenta o jego sytuacje majątkową, w szczególności spróbować uzyskać informację odnośnie tego jakim majątkiem on dysponuje na wypadek konieczności prowadzenia przymusowej egzekucji zaległości.
###############################################################
Innym sposobem, jest informowanie wszystkich swoich kontrahentów, że w przypadku braku zapłaty nastąpić może zgłoszenie tego faktu do odpowiedniego biura informacji gospodarczej czy biura informacji kredytowej. Ewentualne wpisy w takich rejestrze mogą rzutować bardzo źle na zdolność kredytową, wiarygodność finansową. Dla wielu kontrahentów wpis w takim biurze może powodować bardzo dotkliwe niedogodności.
###############################################################
Ważne jest również, żeby tak podpisywać umowy, aby z góry przewidzieć konieczność ich przymusowego dochodzenia. W tym celu warto, żeby umowa została zawierana na piśmie lub na innym podobnym trwałym nośniku, np. w drodze wymiany podpisanych skanów umowy. Jednocześnie, warto tak ułożyć współpracę, żeby po wykonaniu usługi otrzymać potwierdzenie przyjęcia świadczenia bez zastrzeżeń (np. pisemne oświadczenie, że świadczenie zostało spełnione) oraz tak dostarczyć fakturę, żeby mieć dowód, że dotarła ona do adresata. Dobrym rozwiązaniem jest również uzyskanie podpisu kontrahenta na dostarczonej fakturze. Rozwiązania te powodować będą, że w celu dochodzenia zaległości możliwe będzie skorzystanie z postępowania nakazowego, które jest w wielu względach korzystniejsze dla wierzyciela niż postępowanie zwykłe czy nawet upominawcze (przykładowo są znacznie mniejsze opłaty od pozwu).
###############################################################
Nie da się opisać szczegółowo uniwersalnej możliwości zabezpieczenia się. Każdorazowo, wymaga to odpowiedniego przemyślenia, najlepiej przez kompetentnego i zorientowanego w realiach biznesowych prawnika. W obecnym stanie prawnym brak jest uniwersalnych, prostych i skutecznych rozwiązań zabezpieczających przed niewypłacalnością kontrahentów czy ich celowym doprowadzaniem do nieściągalności wierzytelności lub po prostu przed brakiem zapłaty w nadziei, że wierzyciel nie będzie zainteresowany wysiłkiem w dochodzeniu zaległości. W moim przekonaniu, stwierdzenie bezskuteczności egzekucji, powinno prowadzić do sankcji w stosunku do dłużnika o charakterze automatycznym – np. zabranie prawa jazdy (tak jak w przypadku alimentów), wpisanie do publicznego rejestru dłużników w taki sposób, żeby informacja o tym pokazywała się w wyszukiwarce google po wpisaniu imienia i nazwiska, być może nawet konieczność odbywania pracy na zasadzie wolontariatu pod groźbą pozbawienia wolności.
