Jasnym jest, że pomiędzy partnerami żyjącymi w nieformalnym związku nie powstaje ustrój ustawowej wspólności majątkowej, który co do zasady powstaje pomiędzy małżonkami wraz z chwilą zawarcia małżeństwa. Rozwiązaniem dla tego stanu rzeczy może być zawieranie tzw. umów konkubenckich regulujących wzajemne relacje majątkowe między konkubentami, zasady nabywania przez konkubentów rzeczy i praw w trakcie trwania związku oraz rozliczenia związane z ponoszeniem nakładów na majątki każdego z partnerów, jak i na rzeczy objęte ich współwłasnością. W grę wchodzić może umowa spółki cywilnej (art. 860 Kodeksu cywilnego). Co w przypadku braku takiej umowy?
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przeważa pogląd, że właściwą podstawą prawną do dokonania rozliczeń między konkubentami, w tym dotyczących nakładów dokonanych na majątek jednego z nich, są przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu i świadczeniu nienależnym, chyba że szczególne okoliczności sprawy wskazują na istnienie innej podstawy prawnej tych rozliczeń (wyrok SN z dnia 18 stycznia 2017 r., sygn. V CSK 198/16). Zgodnie z art. 405 Kodeksu cywilnego Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Instytucja bezpodstawnego wzbogacenia w konsekwencji sprowadza się do przywrócenia równowagi majątkowej między byłymi partnerami. Podkreślić należy, że zwrot wartości dotyczy tylko kwoty, o jaką wzbogacił się partner, czyli powinien zostać pomniejszony o amortyzację rzeczy.
Ponadto do przeprowadzenia rozliczeń pomiędzy byłymi partnerami można zastosować przepisy o współwłasności. Taka możliwość zachodzi wyłącznie w sytuacji, gdy konkubenci nabyli dobro oraz są jego współwłaścicielami i wspólnie uzgodnili zamiar jego nabycia w ramach współwłasności. Kluczowy pozostaje fakt, że współwłasność musi być stwierdzona i wynikać z czynności, którą podjęli konkubenci, bowiem samo łożenie przez jednego partnera na rzecz drugiego nie wywołuje skutku współwłasności. Z przykładem współwłasności mamy do czynienia, gdy konkubenci np. kupią razem jakąś rzecz lub jeden z partnerów przeniesie część własności na drugiego. Wtedy do rozliczeń nakładów często wykorzystywane są przepisy zawarte w art. 226-231 Kodeksu cywilnego. Jeden z partnerów bowiem jest posiadaczem samoistnym i łoży na rzecz wspólną.
W obliczu braku kompleksowych regulacji prawnych w zakresie rozliczeń konkubenckich, każdy przypadek wymaga indywidualnej analizy i oceny.
www.kancelariaszpak.pl
biuro@kancelariaszpak.pl
r. pr. Marek Szpak
