Każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo i jest to możliwe, by przeprowadzić rozwód na jednej (stosunkowo krótkiej) rozprawie.
Jednakże ziści się to jedynie pod pewnymi warunkami, które w uproszczeniu sprowadzają się do zniwelowania przez strony spornych kwestii i osiągnięcia konsensusu.
Postępowanie dowodowe każdej sprawy o rozwód ma przede wszystkim na celu ustalenie okoliczności dotyczących rozkładu pożycia (w tym trwałości i zupełności rozkładu), jak również okoliczności dotyczących dzieci stron i ich sytuacji, a w razie uznania powództwa – także przyczyn, które skłoniły do tego stronę pozwaną.
Jeżeli pozwany uznaje żądanie pozwu a małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci, sąd może ograniczyć postępowanie dowodowe do przesłuchania stron.
Tym niemniej zasadą jest, że sąd w wyroku rozwodowym rozstrzyga o całokształcie spraw związanych z funkcjonowaniem rodziny po rozwodzie, a zatem sąd rozwodowy reguluje nie tylko dalsze relacje między małżonkami po rozwodzie, ale również relacje między rodzicami a ich wspólnymi małoletnimi dziećmi, czy kwestie majątkowe rodziny. Rola sądu rozwodowego nie kończy się więc na wydaniu orzeczenia w sprawie rozwiązania małżeństwa oraz określenia winy w rozkładzie pożycia. Wyrok rozwodowy ma charakter konstytutywny (por. Z. Krzemiński, Wyrok, s. 3 i n.).
Elementy wyroku rozwodowego
Orzekając rozwód sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Jednakże na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy.
W wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka (alimenty).
Sąd uwzględni pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka.
Ewentualnie na zgodny wniosek stron sąd nie orzeka o utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem.
Jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd w wyroku rozwodowym orzeka także o sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków. W wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka.
Na zgodny wniosek stron sąd może w wyroku orzekającym rozwód orzec również o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe.
Na wniosek jednego z małżonków sąd może w wyroku orzekającym rozwód dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu. Przyjmuje się na ogół, iż przeprowadzenie w wyroku rozwodowym podziału majątku wspólnego stron nie powoduje nadmiernej zwłoki postępowania nie tylko wtedy, gdy między stronami nie ma sporu co do składu i sposobu podziału tego majątku, lecz także wtedy, gdy wyjaśnienie spornych między stronami okoliczności, bądź też takich okoliczności, które sąd obowiązany jest ustalić z urzędu, wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w ograniczonym przedmiotowo i czasowo zakresie (por. uchw. SN z 13.1.1978 r., III CZP 30/77, Legalis).
Orzekając o wspólnym mieszkaniu małżonków sąd uwzględnia przede wszystkim potrzeby dzieci i małżonka, któremu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej.
Niedopuszczalność rozwodu
Jednakże mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Zatem aby rozwiązać małżeństwo na jednej rozprawie – strony winny wypracować kompromis odnośnie w/w problematyki. W przypadku daleko posuniętego konfliktu i niemożności osiągnięcia obopólnej zgody – postępowanie zostanie wydłużone albowiem sąd zobowiązany będzie do procedowania (w tym przeprowadzenia dowodów) i rozstrzygnięcia przywołanych powyżej zagadnień.
Należy jednak nadmienić, iż **w każdym stanie sprawy o rozwód lub separację sąd może skierować strony do mediacji w celu ugodowego załatwienia spornych kwestii dotyczących zaspokojenia potrzeb rodziny, alimentów, sposobu sprawowania władzy rodzicielskiej, kontaktów z dziećmi oraz spraw majątkowych podlegających rozstrzygnięciu w wyroku orzekającym rozwód lub separację.
Również jeżeli sąd nabierze przekonania, że istnieją widoki na utrzymanie pożycia małżeńskiego – wówczas zawiesi postępowanie. Zawieszenie takie może nastąpić tylko raz w toku postępowania. W takim przypadku sąd może skierować strony do mediacji – zatem przedmiotem mediacji może być także pojednanie małżonków.
