W dzisiejszych czasach przedsiębiorstwa stoją przed licznymi wyzwaniami, które często prowadzą do trudnej sytuacji finansowej. W artykule tym analizuję wzajemną relację zasad odpowiedzialności członków zarządu, wraz z konsekwencjami związanymi z ogłoszeniem upadłości a nieudanym postępowaniem restrukturyzacyjnym. Moja analiza bazuje na aktualnych przepisach prawnych i najnowszych komentarzach, które zawierają nieocenione źródło wiedzy dla zarządu spółki i mam nadzieję pozwolą uniknąć komplikacji w przyszłości.

Analiza opiera się na przepisach prawa upadłościowego (prup), ksh, ordynacji podatkowej (op) i oczywiście prawa restrukturyzacyjnego (pr). Należy rozróżnić dwie kwestie:

1. Obowiązek zarządu co do ogłoszenia upadłości i konsekwencje niezłożenia wniosku w terminie, w związku z przepisem art. 233 ksh mówiącym o konieczności zwołania NZW dot. dalszego istnienia spółki.
2. Czy złożenie wniosku o restrukturyzację z pomięciem wniosku o upadłość zwalnia członków zarządu z odp. za długi spółki.
3. Wzajemną konkurencyjność wniosku o uchylenie układu i wniosku o ogłoszenie upadłości.

Ad. 1

Zarząd ma na podstawie art. 21 ust. 1 prup obowiązek w terminie 30 dni od dnia w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości.

Stan niewypłacalności to taki stan przedsiębiorstwa, w którym nie są regulowane wymagalne zobowiązania pieniężne, albo nawet gdy są wykonywane, to przekraczają wartość majątku Spółki.

Wiedzę o takim stanie zarząd posiada np. z momentem zapoznania się z bilansem spółki i od tej daty należy liczyć bieg terminu do złożenia wniosku o upadłość.

Konsekwencje niezłożenia wniosku o upadłość w ww. terminie wskazane są w kilku aktach prawnych. Może to spowodować odpowiedzialność karną członków zarządu, może uniemożliwiać lub poważnie utrudniać uchylenie się od odpowiedzialności za zobowiązania spółki z o.o. w oparciu o art. 299 k.s.h., może narazić też zarząd na odpowiedzialność odszkodowawczą wobec Spółki i jak i jej wierzycieli. Może też spowodować odpowiedzialność za zaległości podatkowe na gruncie ordynacji podatkowej z uwagi na brak możliwości wykazania (zgodnie z art. 165 ust. 1 op) że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym czasie zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne w rozumieniu ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu, o którym mowa w ustawie z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne, albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy.

Natomiast zgodnie z art. 233 ksh jeżeli bilans sporządzony przez zarząd wykaże stratę przewyższającą sumę kapitałów zapasowego i rezerwowych oraz połowę kapitału zakładowego, zarząd jest obowiązany niezwłocznie zwołać zgromadzenie wspólników w celu powzięcia uchwały dotyczącej dalszego istnienia spółki.

Zgodnie z poglądami doktryny (Uchwała o dalszym istnieniu spółki, a wniosek o ogłoszenie upadłości, Katarzyna Stabińska, 15 grudnia 2014 Prawo spółek) Przesłanką do zwołania Zgromadzenia Wspólników/ Walnego Zgromadzenia w celu podjęcia uchwały o dalszym istnieniu spółki jest wystąpienie straty przewyższającej sumę kapitałów rezerwowego i zapasowych oraz połowę kapitału zakładowego, a w spółce akcyjnej już jednej trzeciej tego kapitału. Podstawą do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest natomiast wystąpienie stanu niewypłacalności Spółki. […]

Ocena, czy zaistniały przesłanki do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości należy do Zarządu. Nie ma on obowiązku zasięgania w tej materii opinii Wspólników/ Akcjonariuszy. Również negatywna opinia Właścicieli w przedmiocie złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości nie wyłącza obowiązku Członków Zarządu w tym zakresie, a tym samym ich odpowiedzialności. Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, aby Zgromadzenie Wspólników/ Walne Zgromadzenie wypowiedziało się co do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, a nawet rekomendowało takie rozwiązanie Zarządowi. Ostateczna decyzja spoczywa jednak na Zarządzie.

Zasięgnięciu opinii Zgromadzenia Wspólników w kwestii zasadności wniosku o ogłoszenie upadłości, stać może na przeszkodzie przewidziany ustawą prawo upadłościowe i naprawcze termin do złożenia takiego wniosku, […]

Obowiązek zwołania Zgromadzenia Wspólników/ Walnego Zgromadzenia w celu powzięcia uchwały o dalszym istnieniu Spółki (o którym mowa w art. 233 k.s.h. i art. 397 k.s.h.), spoczywa na Zarządzie niezależnie od obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Wobec tego zwołanie Zgromadzenia w sprawie podjęcia uchwały o dalszym istnieniu Spółki nie zwalnia Zarządu od zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości (gdy zajdą ku temu przesłanki). Są to dwie całkowicie odrębne instytucje. Okoliczności uzasadniające podjęcie uchwały o dalszym istnieniu spółki oraz złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości również są inne.

W tym miejscu warto przywołać wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 sierpnia 2009 r. I UK 75/09 zgodnie z którym : Prezes zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, który w czasie właściwym nie zgłosił wniosku o ogłoszenie upadłości niewypłacanej spółki, a jedynie zrezygnował z członkostwa w jej zarządzie, nie może uchylić się od odpowiedzialności za publicznoprawne zaległości niewypłacalnej spółki powstałe w czasie pełnienia przezeń obowiązków członka zarządu (art. 116 § 1 i 2 O.p.) na podstawie przesłanki braku zawinienia tylko dlatego, że zgromadzenie wspólników sprzeciwiało się takiemu wnioskowi.

Zatem wniosek może być tylko jeden – obowiązek zarządu do rozpoznania stanu niewypłacalności i złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki nie ma żadnego odniesienia do obowiązku, o którym mowa w art. 233 ksh – zwołania NZW w sprawie dalszego istnienia spółki.

Ad. 2

W literaturze pojawia się również problem czy złożenie wniosku restrukturyzacyjnego w sytuacji gdy zachodziły przesłanki do ogłoszenia upadłości zawsze wyłącza odpowiedzialność członków zarządu inaczej mówiąc złożenie wniosku restrukturyzacyjnego niepołączonego z wnioskiem o upadłość chroni członków zarządu od odpowiedzialności za długi spółki?

Zgodnie z poglądami doktryny: Szybka ścieżka postępowania o zatwierdzenie układu nie zwolni z odpowiedzialności Groele Bartosz Kruczalak-Jankowska Joanna Rafał Adamus Witosz Aleksander Jerzy Data dodania: 21.02.2022 Prawo.pl:

Przy obecnym brzmieniu przepisów istnieje ryzyko, że podjęcie decyzji o wejściu na ścieżkę postępowania o zatwierdzenie układu nie zwolni od odpowiedzialności za niezłożenie wniosku o upadłość w terminie. Zwolnienie to uzależnione jest od zawarcia i zatwierdzenia układu przed upływem terminu do złożenia wniosku o upadłość. To z kolei bywa w praktyce mało realne, głównie z uwagi na czas jaki jest potrzebny do zebrania głosów i zatwierdzenia układu przez sąd.

Zatem samo złożenie wniosku restrukturyzacyjnego nie zwalnia członka zarządu z odpowiedzialności, jeśli nie doprowadzono do zatwierdzenia układu w czasie 30 dni.

Członkowie organu spółki, zobowiązani są nie tylko do złożenia wniosku o restrukturyzację, ale także do uzyskania orzeczenia sądu w obowiązującym terminie 30 dni dla wniosku o ogłoszenie upadłości, co jest całkowicie nierealne. Wyjątkowość tych regulacji polega na tym, że członkowie zarządu mogą ponieść odpowiedzialność za niezłożenie wniosku o upadłość, gdy złożą wniosek o restrukturyzację.

Ad. 3

W tym zakresie głównie zastosowanie znajdą następujące przepisy: art. 9a prup, art. 177 i 178 pr w zw. z art. 11 i 12 pr.

Art. 9a. [Postępowanie restrukturyzacyjne]

Nie można ogłosić upadłości w okresie od otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego do jego zakończenia lub prawomocnego umorzenia. W takim przypadku wniosek podlega odrzuceniu.

Art. 177. [Wniosek o zmianę układu a wniosek o uchylenie układu]

1. Jeżeli przed rozpoznaniem wniosku o zmianę układu wpłynął wniosek o uchylenie układu, sąd rozpoznaje obydwa wnioski łącznie.
2. Jeżeli przed rozpoznaniem wniosku o uchylenie układu wpłynął wniosek o ogłoszenie upadłości, przepisy art. 11 i art. 12 stosuje się odpowiednio.
3. Dopuszczalne jest złożenie razem z wnioskiem o uchylenie układu wniosku o ogłoszenie upadłości. W takim przypadku właściwy do łącznego rozpoznania wniosków jest sąd upadłościowy.

Art. 178. [Upadłość w okresie wykonywania układu]

1. 1. Ogłoszenie upadłości dłużnika w czasie wykonywania układu albo oddalenie w tym czasie wniosku o ogłoszenie jego upadłości na podstawie 13 Prawa upadłościowego skutkuje wygaśnięciem układu z mocy prawa z dniem uprawomocnienia się postanowienia o ogłoszeniu upadłości albo oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości.
2. O wygaśnięciu układu z mocy prawa obwieszcza się.

Art. 11. [Wniosek restrukturyzacyjny a wniosek o ogłoszenie upadłości]

W przypadku złożenia wniosku restrukturyzacyjnego i wniosku o ogłoszenie upadłości, w pierwszej kolejności rozpoznaje się wniosek restrukturyzacyjny.

Art. 12. [Zasady postępowania przy kolizji wniosków]

1. Sąd restrukturyzacyjny niezwłocznie po powzięciu wiadomości o złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości zawiadamia sąd upadłościowy o złożeniu wniosku restrukturyzacyjnego.
2. Sąd upadłościowy wstrzymuje rozpoznanie wniosku o ogłoszenie upadłości do czasu wydania prawomocnego orzeczenia w sprawie wniosku restrukturyzacyjnego. Wstrzymanie rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości nie wyłącza możliwości zabezpieczenia majątku.
3. W przypadku gdy wstrzymaniu rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości sprzeciwia się interes ogółu wierzycieli, sąd upadłościowy wydaje postanowienie o przejęciu wniosku restrukturyzacyjnego do wspólnego rozpoznania z wnioskiem o ogłoszenie upadłości i rozstrzygnięcia jednym postanowieniem. Sąd upadłościowy rozpoznaje wnioski w składzie właściwym do rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości.
4. Jeżeli przejęcie wniosku restrukturyzacyjnego do wspólnego rozpoznania z wnioskiem o ogłoszenie upadłości prowadziłoby do znacznego opóźnienia wydania orzeczenia w przedmiocie ogłoszenia upadłości, ze szkodą dla wierzycieli, a podstawy restrukturyzacji przedstawione przez dłużnika we wniosku restrukturyzacyjnym są znane sądowi upadłościowemu, sąd upadłościowy nie wydaje postanowienia o przejęciu wniosku restrukturyzacyjnego do wspólnego rozpoznania z wnioskiem o ogłoszenie upadłości i rozpoznaje wniosek o ogłoszenie upadłości, o czym zawiadamia sąd restrukturyzacyjny.

Tu również należy przywołać poglądy doktryny: Torbus Andrzej (red.), Witosz Aleksander Jerzy (red.), Witosz Antoni (red.), Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz Opublikowano: WK 2016

1. Ogłoszenie upadłości jest niedopuszczalne w okresie trwania postępowania restrukturyzacyjnego (art. 9a pr. up.), a więc do dnia uprawomocnienia się postanowienia zatwierdzającego układ. Jeśli więc w okresie wykonywania układu został złożony wniosek o ogłoszenie upadłości, podlega on rozpoznaniu. Jeżeli został jednocześnie złożony wniosek o zmianę lub uchylenie układu, ma zastosowanie art. 177.
2. Ogłoszenie upadłości w czasie wykonywania układu albo oddalenie tego wniosku z przyczyn wskazanych w art. 13 pr. up. (niewystarczający majątek) powoduje uchylenie układu z mocy prawa. Skutek ten następuje z chwilą prawomocności wskazanych postanowień sądu upadłościowego.
3. Komentowany przepis jest alternatywą dla art. 177 ust. 3 pr. rest. – jeśli przesłanki ogłoszenia upadłości są pewne, to złożenie wniosku o uchylenie układu jest zbędne. Wystarczający będzie wniosek o ogłoszenie upadłości.

Podobnie wypowiadają się inni autorzy: Filipiak Patryk (red.), Hrycaj Anna (red.), Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, wyd. II Opublikowano: LEX/el. 2020

Ogólne zasady wykluczają możliwość ogłoszenia upadłości dłużnika w okresie trwania postępowania restrukturyzacyjnego (art. 9a p.u.). Zatem dopiero po prawomocnym zatwierdzeniu układu możliwe jest rozpoznanie wniosku o ogłoszenie upadłości takiego dłużnika.

Wskazać tu należy na treść z art. 324 ust. 1 pr, zgodnie z którym zakończenie postępowań restrukturyzacyjnych następuje, zgodnie z dniem uprawomocnienia się postanowienia o zatwierdzeniu albo odmowie zatwierdzenia układu, co potwierdza powyższe poglądy.

Natomiast art. 177 ust. 3 pr daje inną alternatywną możliwość złożenia jednocześnie wniosku o upadłość i wniosku o uchylenie lub zmianę układu. Przy czym nie wyklucza to ogłoszenia upadłości bez wniosku o uchylenie układu.

Przywołać należy pogląd Torbus Andrzej (red.), Witosz Aleksander Jerzy (red.), Witosz Antoni (red.), Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz Opublikowano: WK 2016

1. Konkurencyjne mogą być także wnioski o uchylenie układu i o ogłoszenie upadłości. Odpowiednie zastosowanie znajdują tu art. 11 i 12. W pierwszej kolejności to sąd restrukturyzacyjny rozstrzygnie więc o uchyleniu układu. Sąd upadłościowy zostanie zawiadomiony o złożeniu stosownego wniosku o uchylenie układu i wstrzyma się z procedowaniem do czasu uprawomocnienia się postanowienia sądu restrukturyzacyjnego. Otwarta jest droga do zabezpieczenia majątku (art. 12 ust. 2 zdanie drugie), aczkolwiek należy tę możliwość stosować z rozwagą, gdyż może ona uniemożliwić wykonywanie układu.

Sąd upadłościowy może jednak, gdyby opóźnienie związane z oczekiwaniem na sąd restrukturyzacyjny sprzeciwiało się interesowi ogółu wierzycieli, przejąć sprawę do wspólnego rozpoznania.

W sytuacji, gdyby miało to prowadzić do znacznego opóźnienia w wydaniu rozstrzygnięcia i powodowało szkodę dla wierzycieli, sąd upadłościowy wydaje samodzielne orzeczenie w sprawie ogłoszenia upadłości, zawiadamiając o tym sąd restrukturyzacyjny.

1. […] Na zasadzie argumentum a contrario z art. 9a pr. up. upadłość może być ogłoszona w czasie wykonywania układu, a więc taki zbieg jest możliwy. Wydaje się, że analogicznie należy wówczas stosować ust. 2.
2. Uchylenie układu nie powoduje automatycznego ogłoszenia upadłości. Możliwe jest natomiast połączenie w jednym piśmie wniosku o uchylenie układu i wniosku o ogłoszenie upadłości, które łącznie rozpoznaje sąd upadłościowy.

Zatem nie ma przeszkód by zarząd złożył samodzielny wniosek o upadłość, nie musi się on bowiem łączyć z wnioskiem o uchylenie układu choć można złożyć je łącznie. Jeśli zarząd zdecyduje się na złożenie wniosku o uchylenie układu Wniosek o uchylenie układu może złożyć sam dłużnik, nadzorca wykonania układu, inna osoba, która z mocy układu uprawniona jest do wykonywania lub nadzorowania wykonania układu oraz każdy z wierzycieli.

Kancelaria Prawna Szczecin – radca prawny Kamil Zieliński