Stalking a złośliwe niepokojenie – podobieństwa i różnice
Choć stalking stosunkowo niedawno został wprowadzony do polskiego Kodeksu karnego, w praktyce jest to jedno z częściej spotykanych przestępstw. Znaczący wpływ na jego powszechność ma możliwość popełniania go za pośrednictwem internetu, zwłaszcza przez środki masowej komunikacji.
Samo pojęcie „stalking” pochodzi z języka angielskiego i oznacza „skradanie się” lub „podchodzenie”. W sensie prawnym odnosi się do celowego, powtarzalnego nękania i osaczania ofiary. Zgodnie z art. 190a § 1 Kodeksu karnego:
„Kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby dla niej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat.”
Co istotne, jeśli wskutek takiego działania osoba pokrzywdzona targnie się na własne życie, sprawca – zgodnie z § 3 tego przepisu – podlega karze od 2 do 15 lat pozbawienia wolności.
Odrębnie, w Kodeksie wykroczeń ustawodawca przewidział odpowiedzialność za tzw. złośliwe niepokojenie, które – choć może mieć podobny charakter – różni się istotnie od stalkingu. Artykuł 107 k.w. stanowi:
„Kto w celu dokuczenia innej osobie złośliwie wprowadza ją w błąd lub w inny sposób złośliwie niepokoi, podlega karze ograniczenia wolności, grzywny albo karze nagany.”
Na pierwszy rzut oka oba czyny – stalking i złośliwe niepokojenie – mogą wydawać się zbliżone. W praktyce jednak różnice pomiędzy nimi są znaczące, zarówno w zakresie elementów czynu, jak i jego skutków czy możliwych sankcji.
Stalking – przesłanki odpowiedzialności (art. 190a § 1 k.k.):
Aby uznać dane zachowanie za przestępstwo stalkingu, muszą zostać spełnione łącznie następujące przesłanki:
- uporczywe nękanie (działanie powtarzające się, długotrwałe),
- skierowane wobec osoby lub jej najbliższych,
- wywołanie u pokrzywdzonego poczucia zagrożenia, poniżenia lub udręczenia, bądź istotne naruszenie jego prywatności – przy czym odczucia te muszą być uzasadnione okolicznościami.
Tym samym ustawodawca wymaga zarówno subiektywnego odczucia po stronie ofiary, jak i obiektywnego potwierdzenia tych odczuć przez okoliczności sprawy.
Złośliwe niepokojenie – kluczowe elementy (art. 107 k.w.):
W przypadku wykroczenia złośliwego niepokojenia, mamy do czynienia z:
- działaniem polegającym na złośliwym wprowadzeniu w błąd lub niepokojeniu,
- motywacją ukierunkowaną na dokuczenie,
- brakiem konieczności wywołania realnego poczucia zagrożenia – wystarczy sama realizacja opisanego zachowania.
W odróżnieniu od stalkingu, przy wykroczeniu z art. 107 k.w. cel działania sprawcy jest elementem koniecznym – musi on chcieć dokuczyć ofierze. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 2 grudnia 2020 r. (sygn. akt III KK 266/20), cel sprawcy nie jest elementem konstytutywnym przestępstwa z art. 190a § 1 k.k.
Najważniejsze różnice
Podsumowując, podstawowe różnice między stalkingiem a złośliwym niepokojeniem obejmują m.in.:
- intensywność i długotrwałość działania – stalking musi być uporczywy,
- skutki dla ofiary – stalking wymaga wywołania realnego, uzasadnionego poczucia zagrożenia lub naruszenia prywatności,
- kwalifikację prawną – stalking to przestępstwo ścigane z urzędu, natomiast złośliwe niepokojenie to wykroczenie o niższym stopniu społecznej szkodliwości.
Mimo pozornych podobieństw, odpowiednia kwalifikacja prawna ma ogromne znaczenie – zarówno dla organów ścigania, jak i dla ofiar, które często nie mają świadomości, kiedy ich sytuacja wyczerpuje znamiona przestępstwa, a kiedy wykroczenia.
