Problematyka wyczerpania prawa do znaku towarowego pozostaje jednym z kluczowych zagadnień prawa własności przemysłowej w praktyce obrotu gospodarczego. Szczególne znaczenie zyskuje ona w odniesieniu do produktów luksusowych, których producenci dążą do zachowania kontroli nad sposobem ich dystrybucji oraz wizerunkiem marki. W tym kontekście istotne jest rozróżnienie pomiędzy zasadą wyczerpania prawa a systemami sprzedaży selektywnej, powszechnie stosowanymi przez podmioty oferujące towary o wysokiej renomie.
Istota wyczerpania prawa do znaku towarowego
Zgodnie z art. 155 ustawy – Prawo własności przemysłowej oraz orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE), wyczerpanie prawa oznacza, że właściciel znaku towarowego traci prawo do sprzeciwiania się dalszej odsprzedaży towarów, które zostały przez niego (lub za jego zgodą) wprowadzone do obrotu na terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG).
Innymi słowy, po dokonaniu pierwszej sprzedaży egzemplarza towaru w EOG, właściciel znaku nie może skutecznie zakazać jego dalszej dystrybucji, nawet jeżeli odbywa się ona za pośrednictwem podmiotów nieautoryzowanych. Zasada ta służy ochronie swobody przepływu towarów w ramach wspólnego rynku.
Granice wyczerpania prawa
Wyczerpanie prawa nie ma jednak charakteru absolutnego. Właściciel znaku może sprzeciwić się dalszej odsprzedaży towaru, jeżeli zostały spełnione przesłanki przewidziane w prawie krajowym i unijnym, w szczególności gdy:
- doszło do zmiany lub pogorszenia stanu towaru,
- sposób jego oferowania może naruszać renomę znaku towarowego,
opakowanie bądź oznaczenie towaru nie odpowiada standardom przyjętym przez właściciela marki.
Powyższe wyjątki mają szczególne znaczenie dla producentów dóbr luksusowych, dla których integralność produktu i jego prezentacji stanowi kluczowy element budowania prestiżu.
Dystrybucja selektywna
System sprzedaży selektywnej polega na tym, że producent dopuszcza do sprzedaży jego towarów jedynie wybranych dystrybutorów, spełniających określone kryteria jakościowe lub wizerunkowe. Celem jest zapewnienie, że towary luksusowe będą oferowane w warunkach odpowiadających ich charakterowi i renomie.
Trybunał Sprawiedliwości UE wielokrotnie podkreślał, iż stosowanie dystrybucji selektywnej jest co do zasady zgodne z prawem unijnym, pod warunkiem że kryteria doboru dystrybutorów są obiektywne, jednolite i stosowane w sposób niedyskryminacyjny. Nie mogą one zmierzać do całkowitego wyłączenia konkurencji w obrocie wtórnym.
Relacja pomiędzy wyczerpaniem prawa a dystrybucją selektywną
Choć producenci dóbr luksusowych często próbują ograniczyć sprzedaż poza siecią autoryzowaną, sama organizacja systemu selektywnego nie wyłącza zastosowania zasady wyczerpania prawa. Oznacza to, że konsument bądź niezależny przedsiębiorca, który nabył towar wprowadzony do obrotu na terenie EOG, może go odsprzedać, nawet jeśli nie jest częścią autoryzowanej sieci.
W praktyce spory sądowe najczęściej dotyczą tego, czy sprzedawany towar faktycznie został po raz pierwszy wprowadzony do obrotu w EOG przez właściciela znaku lub za jego zgodą. Jeżeli nie – prawo do znaku nie ulega wyczerpaniu i właściciel marki może skutecznie zakazać sprzedaży.
Ciężar dowodu i orzecznictwo TSUE
Orzecznictwo TSUE wskazuje, że to na osobie powołującej się na wyczerpanie prawa (zazwyczaj pozwanym w sporze o naruszenie znaku towarowego) spoczywa ciężar wykazania, iż towar został legalnie wprowadzony do obrotu na terenie EOG. Jednakże sądy krajowe mogą – w szczególnych przypadkach – modyfikować ten ciężar dowodu, zwłaszcza gdy po stronie pozwanego istnieją realne trudności w dostępie do informacji o źródle pochodzenia towaru.
Tym samym orzecznictwo unijne potwierdza potrzebę zrównoważonego podejścia, które z jednej strony chroni właściciela znaku, z drugiej zaś nie uniemożliwia w praktyce korzystania z zasady swobody obrotu.
Znaczenie praktyczne dla rynku dóbr luksusowych
Dla przedsiębiorców działających w sektorze e-commerce oraz rynku wtórnego towarów luksusowych najważniejsze wnioski płynące z omawianych regulacji są następujące:
- odsprzedaż produktów luksusowych w EOG jest co do zasady dozwolona, o ile towar został wprowadzony na rynek legalnie
- producent nie może powoływać się na sam fakt funkcjonowania sieci selektywnej, aby zakazać sprzedaży przez nieautoryzowanych dystrybutorów
- w przypadku sporów kluczowe znaczenie ma udokumentowanie źródła pochodzenia towarów oraz zachowanie ich integralności (opakowania, etykiety, stan techniczny).
Stosowanie systemów sprzedaży selektywnej jest zgodne z prawem, lecz nie niweczy skutków wyczerpania prawa – co w praktyce oznacza, że właściciel marki nie może skutecznie zakazać dalszej odsprzedaży towarów wprowadzonych do obrotu w EOG. Jedynie w sytuacjach, gdy dochodzi do zmiany, pogorszenia jakości bądź nieprawidłowego sposobu prezentacji, możliwe jest skuteczne powołanie się na naruszenie prawa do znaku. Dla producentów i dystrybutorów luksusowych towarów oznacza to konieczność stałego monitorowania rynku i właściwego dokumentowania wprowadzania produktów do obrotu. Z kolei dla sprzedawców i konsumentów – potrzebę zachowania szczególnej staranności przy obrocie produktami premium, aby uniknąć ryzyka naruszeń praw własności przemysłowej.
Więcej pod linkiem: https://lgl-iplaw.pl/2024/04/o-wyczerpaniu-prawa-do-znaku-towarowego-i-sprzedazy-selektywnej-dla-marek-luksusowych/
