Przepisy regulujące funkcjonowanie spółek nie regulują w sposób szczególny kwestii zakończenia działalności podmiotów, które posiadają nieuregulowane zobowiązania. Kwestia ta budzi wiele wątpliwości, jednakże utrzymywanie podmiotów, które funkcjonują jedynie „na papierze” i realnie nie są w stanie uregulować swoich długów też nie jest pożądaną w obrocie okolicznością. Przyczynia się bowiem do utrzymywania sztucznych bytów, które nie prowadza działalności i nie dają szansy na odzyskanie zaległości.
Czy zatem można zlikwidować spółkę, która nie uregulowała wszystkich swoich zobowiązań?
Skoro przepisy nie zakazują likwidacji zadłużonych spółek, to w myśl zasady „co nie jest zabronione jest dozwolone” należy dojść do wniosku, że likwidacja takiego podmiotu i jego wykreślenie z rejestru przedsiębiorców jest możliwa. Za dopuszczalnością zlikwidowania zadłużonych spółek wielokrotnie opowiadał się także Sąd Najwyższy, wskazując m.in. że możliwe jest wykreślenie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z rejestru także wtedy, jeżeli nie ma ona majątku pozwalającego na wypełnienie w toku postępowania likwidacyjnego wszystkich jej zobowiązań i pozostaną one niezaspokojone (postanowienie z 20.09.2007 roku, sygn. akt: II CSK 240/07) oraz że w przypadku, gdy spółka znajdująca się w stanie likwidacji nie ma możliwości prowadzenia interesów, a co się z tym wiąże zawierania nowych umów w celu zakończenia starych interesów, powinna zostać wykreślona z rejestru (postanowienie Sądu Najwyższego z 05.12.2003r. sygn. akt: IV CK 256/02).
Jak zatem przebiega likwidacja zadłużonej spółki? Tak samo jak likwidacja każdej innej spółki, także tej która nieuregulowanych zobowiązań nie posiada.
W pierwszej kolejności konieczne jest powzięcie przez wspólników uchwały o rozwiązaniu spółki (chyba że zachodzi inna przyczyna jej rozwiązania) i przeprowadzenie postępowania likwidacyjnego (ze wszystkimi obowiązkami z tym związanymi np. otwarciem likwidacji, zgłoszeniem jej do KRS, wyznaczeniem likwidatorów).
Celem postępowania likwidacyjnego jest zakończenie bieżących interesów spółki, spieniężenie jej majątku i wypełnienie zobowiązań (w tym spłata długów). Podejmowanie nowych interesów możliwe jest tylko wówczas, jeżeli są one potrzebne do zakończenia spraw będących w toku.
Za przeprowadzenie postępowania likwidacyjnego odpowiadają likwidatorzy. Mogą to być dotychczasowi członkowie zarządu (a w spółkach osobowych wspólnicy prowadzący sprawy spółki) albo inne wybrane w tym celu osoby. Powinni oni ogłosić o rozwiązaniu spółki i otwarciu likwidacji oraz wezwać wierzycieli spółki do zgłoszenia swoich wierzytelności. Jeżeli likwidacja spółki trwa dłużej niż rok, likwidatorzy powinni sporządzić sprawozdanie finansowe na dzień kończący każdy rok obrotowy.
Po przeprowadzeniu wszystkich czynności likwidacyjnych, likwidatorzy powinni sporządzić sprawozdanie podsumowujące postępowanie likwidacyjne i zwołać zgromadzenie wspólników spółki w celu jego zatwierdzenia (w przypadku spółek osobowych wystarczające jest podjęcie uchwały o jego zatwierdzeniu). Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dn. 20.09.2007 roku (sygn. akt: II CSK 240/07) likwidacja jest ukończona wówczas, gdy w majątku spółki nie ma już żadnych składników majątkowych i okoliczność ta zostanie stwierdzona sprawozdaniem likwidacyjnym. Po zatwierdzeniu sprawozdania likwidacyjnego pozostaje już tylko zgłosić do sądu rejestrowego wniosek o wykreślenie spółki z rejestru przedsiębiorców.
W spółkach osobowych istnieje także możliwość rozwiązania spółki bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego, na co zgodę muszą wyrazić wszyscy wspólnicy spółki.
Odpowiedzialność za długi zlikwidowanej spółki.
Musimy jednak pamiętać, że likwidacja zadłużonej spółki nie jest złotym środkiem na pozbycie się długów. Wprawdzie, po wykreśleniu spółki z rejestru przedsiębiorców KRS, nikt już nie będzie mógł pozwać spółki, bo nie będzie już ona istnieć. Nie oznacza to jednak zwolnienia z odpowiedzialności wobec jej wierzycieli, bowiem mimo unicestwienia spółki jej zobowiązania nie znikną.
Wierzyciele, którzy chcą dochodzić swych słusznych praw od spółek kapitałowych (z ograniczoną odpowiedzialnością lub akcyjnych) będą mogli pozwać członków byłego zarządu lub likwidatorów i bezpośrednio od nich dochodzić należnych roszczeń. Członkowie zarządu i likwidatorzy natomiast będą mogli się od tej odpowiedzialności uwolnić, jeżeli udowodnią że we właściwym czasie zgłosili wniosek o ogłoszenie upadłości spółki lub wszczęcie postępowania układowego.
W przypadku spółek osobowych, w których wspólnicy ponoszą odpowiedzialność za ich zobowiązania, sytuacja wygląda nieco inaczej. Zgodnie z art. 89 Kodeksu spółek handlowych jeżeli majątek spółki nie wystarcza na spłatę długów, niedobór dzieli się między wspólników stosownie do postanowień umowy spółki. Jeżeli jednak umowa spółki milczy w tym temacie wspólnicy ponoszą odpowiedzialność za długi spółki w taki sposób w jaki – zgodnie z umową spółki – odpowiedzialni byli za jej straty.
