Każdy z Nas może zostać osobą pokrzywdzoną przestępstwem – ktoś nas okradł, oszukał, posłużył się naszym dowodem osobistym, ucierpieliśmy w wypadku. Rolą profesjonalnego pełnomocnika w sprawach karnych nie jest wyłącznie obrona oskarżonych, działamy również jako pełnomocnicy osób pokrzywdzonych przestępstwem. Należy pamiętać, że pokrzywdzonemu, jako stronie postępowania przygotowawczego, przysługuje szereg uprawnień procesowych, o czym sami zainteresowani często zapominają.
Czynny udział osoby pokrzywdzonej w postępowaniu nie tylko umożliwia mu w pewnym stopniu samodzielną obronę swoich praw, ale stanowi także swego rodzaju kontrolę działań organów postępowania przygotowawczego, które nie zawsze prowadzą dochodzenie lub śledztwo w sposób wzorowy – co może wynikać chociażby z obciążenia dużą liczbą spraw. Wprawdzie istnieje obowiązek pouczenia pokrzywdzonego o jego prawach w postępowaniu karnym, jednak w praktyce oznacza to często wręczenie przygotowanych wcześniej wzorów pouczeń zawierających tekst skopiowanych przepisów Kodeksu postępowania karnego, na które kto mało zwraca uwagę.
Jednym z istotnych uprawnień pokrzywdzonego w postępowaniu karnym jest możliwość złożenia wniosku o naprawienie szkody, o którym mowa w przepisie art. 46 § 1 Kodeksu karnego. Zgodnie ze wspomnianym przepisem sąd może (w przypadku złożenia wniosku przez pokrzywdzonego lub inną osobę uprawnioną musi) orzec obowiązek naprawienia, w całości albo w części, wyrządzonej przestępstwem szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Jeżeli orzeczenie ww. obowiązku jest znacznie utrudnione, sąd może orzec zamiast tego obowiązku nawiązkę w wysokości do 200 000 złotych na rzecz pokrzywdzonego, a w razie jego śmierci w wyniku popełnionego przez skazanego przestępstwa nawiązkę na rzecz osoby najbliższej, której sytuacja życiowa wskutek śmierci pokrzywdzonego uległa znacznemu pogorszeniu. W przypadku, gdy ustalono więcej niż jedną taką osobę, nawiązki orzeka się na rzecz każdej z nich. Orzeczenie odszkodowania lub zadośćuczynienia nie stoi na przeszkodzie dochodzeniu niezaspokojonej części roszczenia w drodze postępowania cywilnego.
Dodatkowo należy pamiętać o możliwości złożenia oświadczenia o zamiarze działania przez pokrzywdzonego w charakterze oskarżyciela posiłkowego na etapie sądowym postępowania karnego. Oświadczenie to powinno zostać złożone do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej – tj. do momentu odczytania aktu oskarżenia – i jest konieczne, by pokrzywdzony zachował status strony także w postępowaniu przed sądem. W przypadku niezłożenia ww. oświadczenia pokrzywdzony traci możliwość odwołania się od orzeczenia sądu, składania wniosków dowodowych na etapie sądowym, zadawania pytań przesłuchiwanym świadkom, czy wniesienia kasacji od wyroku sądu II instancji.
