W dniu dzisiejszym (16.02.2021 r.) Sąd Najwyższy orzekł na korzyść frankowiczów opowiadając się za tzw. teorią dwóch kondykcji. Taki pogląd przeważał wprawdzie w dotychczasowej judykaturze
i orzecznictwie, mimo to zdarzały się wyroki w oparciu o tzw. teorię salda.
Właśnie wobec występujących rozbieżności w orzecznictwie odnoszących się do rozliczenia obydwu stron nieważnej już umowy frankowej, tj. bezpodstawne wzbogacenie obu stron, w dniu 22 stycznia 2020 roku do Sądu Najwyższego skierowano zagadnienie prawne (sygn. III CZP 11/20):
“Czy w świetle art. 405 k.c. i art. 409 k.c., w przypadku uznania umowy kredytu indeksowanego za nieważną na skutek zawarcia w niej klauzul abuzywnych, gdy bezpodstawne wzbogacenie ma miejsce po obu stronach umowy, kredytobiorca może skutecznie domagać się od banku zwrotu świadczenia w postaci rat kapitałowo-odsetkowych zapłaconych w walucie polskiej lub w walucie obcej, w sytuacji gdy nie doszło do zwrotu przez kredytobiorcę wypłaconej przez bank kwoty kredytu w nominalnej wysokości?”
Zdaniem Sądu Najwyższego spory związane z kredytem walutowym zawierającym klauzule abuzywne powinny być rozwiązywane przy zastosowaniu teorii dwóch kondykcji.
Oznacza to, że jeśli w wyniku zawarcia umowy każda ze stron spełniła świadczenie na rzecz drugiej strony, to w przypadku stwierdzenia nieważności umowy powód – kredytobiorca, może dochodzić rat kredytu i innych opłat wynikających z umowy o kredyt hipoteczny tytułem spełnionego nienależnie świadczenia w wykonaniu umowy kredytowej, a bank ewentualnie ma własne roszczenie o zwrot kwoty przekazanego kredytu. Są to tzw. roszczenia restytucyje o zwrot tego co świadczono na podstawie przepisów o nienależnym świadczeniu.
Należy pamiętać, że art. 321 § 1 kodeksu postępowania cywilnego stanowi o zakazie wyrokowania ponad żądanie „Sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie.” Jeżeli więc kredytobiorca pozwał bank o zapłatę świadczeń, sąd nie powinien dokonywać z własnej inicjatywy potrącenia należności na rzecz banku. Zatem do wzajemnego potrącenia świadczeń, może dojść tylko wówczas, gdy jest to wynikiem woli obu stron bądź jednej strony, która uprzednio złożyła oświadczenie o potrąceniu (przed procesem) i prawidłowo zgłosiła procesowy zarzut potrącenia. Przy czym pozwany zgodnie z art. 203 ¹ § 2 kodeksu postępowania cywilnego może podnieść zarzut potrącenia nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy albo w terminie dwóch tygodni od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna.
Podsumowując, orzeczenie Sądu Najwyższego w tej sprawie przesądza, że każde roszczenie o wydanie korzyści należy traktować niezależnie, a ich ewentualna kompensacja jest możliwa tylko w ramach instytucji potrącenia, bez dokonywania potrącenia z własnej inicjatywy sądu.
Z kolei pytanie prawne z wniosku Pierwszego Prezesa SN o rozstrzygnięcie przez skład całej Izby Cywilnej SN zagadnień prawnych dotyczących kredytów frankowych denominowanych i indeksowanych w walutach obcych (sygn. akt III CZP 11/21) ma być rozstrzygane przez Izbę Cywilną Sądu Najwyższego w dniu 25 marca 2021 r. o godz. 10.
