W dniu 22 kwietnia 2021 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (C-485/19) wydał wyrok w sprawie przedawnienia roszczeń przysługujących konsumentowi w stosunku do przedsiębiorcy, wynikających ze stosowania nieuczciwych postanowień umownych (klauzul abuzywnych).
Wydając wskazany wyrok oraz odpowiadając na pytania prejudycjalne sądu słowackiego, TSUE rozpatrywał kwestię skuteczności prawa Unii Europejskiej na kanwie sprawy dotyczącej bezpodstawnego wzbogacenia banku w następstwie dokonanej przez kredytobiorcę zapłaty na podstawie warunków umowy o kredyt konsumencki w walucie obcej (EUR), które konsument uważał za nieuczciwe lub niezgodne z prawem (a zatem abuzywne). Poprzez swoją uniwersalność, wskazane orzeczenie TSUE stanowi istotną wskazówkę dla tysięcy toczących się w Polsce postępowań kredytobiorców w przedmiocie roszczeń wynikających z abuzywności klauzul oraz nieważności umów kredytów waloryzowanych do waluty obcej, w tym do franka szwajcarskiego.
TSUE wskazał, iż na tle prawa Unii Europejskiej obowiązują dwie kluczowe zasady: równoważności oraz skuteczności (zgodnie z którą regulacje państwa członkowskiego nie mogą czynić w praktyce niemożliwym lub nadmiernie utrudnionym wykonywania uprawnień wynikających z prawa Unii Europejskiej).
TSUE stwierdził, że zasady, które wymagają by konsument wytoczył powództwo w określonym terminie od dnia, w którym nastąpiło bezpodstawne wzbogacenie, w sytuacji gdy do takiego wzbogacenia może dojść w trakcie wykonywania umowy przez okres o znacznej długości (umowa kredytu jest zobowiązaniem długoterminowym) – czynią nadmiernie utrudnionym korzystanie z praw przyznanych konsumentowi przez Dyrektywę 93/13, naruszając tym samym zasadę skuteczności. Wobec tego, na zadane pytanie prejudycjalne, TSUE udzielił odpowiedzi, zgodnie z którą zasadę skuteczności należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie krajowemu uregulowaniu przewidującemu, że wytoczone przez konsumenta powództwo o zwrot kwot nienależnie wypłaconych na podstawie nieuczciwych warunków umownych w rozumieniu Dyrektywy 93/13 lub warunków sprzecznych z wymogami Dyrektywy 2008/48 podlega trzyletniemu terminowi przedawnienia rozpoczynającemu bieg w dniu, w którym nastąpiło bezpodstawne wzbogacenie.
W świetle wskazanego orzeczenia TSUE z dnia 22 kwietnia 2021 r. w sprawie C-485/19, na gruncie polskiego porządku prawnego, za całkowicie błędną i nieprzystającą do konieczności poszanowania zasad prawa Unii Europejskiej należy uznać tę linię orzecznictwa, która dopuszczała ustalanie początku biegu terminu przedawnienia roszczenia o zwrot świadczenia nienależnego (w związku z bezskutecznością klauzul abuzywnych bądź nieważnością umowy kredytu waloryzowanego do waluty obcej) w oparciu o art. 120 § 1 k.c., jako moment spełnienia świadczenia nienależnego tj. zapłaty każdej raty kontestowanego kredytu. Aktualnie, nie ma już jakichkolwiek wątpliwości, iż nie sposób w przypadku długoterminowych zobowiązań - umów kredytów, kwestionowanych ze względu na istnienie klauzul abuzywnych, wiązać początku biegu terminu przedawnienia z chwilą spełnienia świadczenia nienależnego. Konstatując, termin przedawnienia roszczenia konsumenta winien biec dopiero od momentu podjęcia przez kredytobiorcę świadomej i wiążącej decyzji co do zakwestionowania umowy kredytu.
Trzeba zwrócić przy tym uwagę, że orzeczenia TSUE z dnia 22 kwietnia 2021 r. w sprawie C-485/19 doskonale wpisuje się w dotychczasowe orzecznictwo TSUE, w którym wielokrotnie akcentowano, iż termin przedawnienia roszczeń konsumenta może rozpocząć bieg dopiero po podjęciu przez kredytobiorcę - konsumenta wiążącej (świadomej, wyraźnej i swobodnej) decyzji co do zakwestionowania skuteczności i ważności umowy kredytu z powołaniem się na nieuczciwy charakter postanowień umownych bądź nieważność umowy (por. wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 4 czerwca 2009 r. w sprawie C-243/08, Pannon GSM Zrt. przeciwko Erzsébet Sustikné Győrfi, pkt 33-35, z dnia 21 lutego 2013 r. w sprawie C-472/11, Banif Plus Bank Zrt przeciwko Csabie Csipaiowi, Viktórii Csipai, ZOTSiS 2013/2/I-88, pkt 27, 31, 35, z dnia 30 maja 2013 r. w sprawie C-488/11, Dirk Frederik Asbeek Brusse, Katarina de Man Garabito przeciwko Jahani BV, pkt 49, 52 i z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, Kamil Dziubak i Justyna Dziubak przeciwko Raiffeisen Bank International AG, pkt 53-54, 66-67). Dopiero bowiem wówczas można uznać, że brak podstawy prawnej świadczenia stał się definitywny, a strony mogły zażądać skutecznie zwrotu nienależnego świadczenia.
Powyższe, na gruncie prawa krajowego, zostało dostrzeżone również w orzecznictwie Sądu Najwyższego, w tym w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia 2009 r. (II CSK 625/08, LEX nr 520070), wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r. (V CSK 382/18, LEX nr 2771344) oraz najnowszej uchwale Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 r. (III CZP 11/20, LEX nr 3120579).
W tym samym kierunku winien podążyć Sąd Najwyższy w uchwale składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego w sprawie III CZP 11/21, dotyczącej tzw. kredytów frankowych, w której Sąd Najwyższy udzieli odpowiedzi na pytania prawne zadane przez Pierwszą Prezes Sądu Najwyższego, w tym na pytanie dotyczące przedawnienia.
Podsumowując, po raz kolejny TSUE w swoim orzecznictwie stanął w obronie praw konsumentów oraz wartości wyznaczanych Dyrektywą 93/13, stojąc na stanowisku, iż sprzeczne z zasadę skuteczności było by uregulowanie państwa członkowskiego przewidujące, że w przypadku kwestionowanej umowy kredytu termin przedawnienia roszczenia konsumenta miałby rozpoczynać bieg już w dniu, w którym nastąpiło bezpodstawne wzbogacenie banku.
Autor: Miłosz Filip, radca prawny
(Kancelaria Radców Prawnych Korzybski Wojciński Kozłowska sp.j.)
