W dniu 10.06.2021 r. TSUE wydał wyrok w sprawach połączonych od C-776/19 do C-782/19 (sprawy przeciwko BNP Paribas Personal Finance SA). TSUE wypowiedział się w kwestii przedawnienia roszczeń konsumenta oraz informowania o ryzyku walutowym.
Rozważania TSUE dotyczyły przede wszystkim kwestii przedawnienia roszczenia konsumenta przeciwko bankowi i koncentrowały się na dwóch płaszczyznach tj. :
1. przedawnienia roszczenia niepieniężnego tj. o ustalenie nieuczciwego charakteru warunku umownego (co na gruncie prawa krajowego najczęściej jest jednoznaczne z roszczeniem o ustalenie nieważności umowy kredytu ; ewentualnie o uznanie za bezskuteczne waloryzacyjnych postanowień umownych )
2. przedawnienia roszczenia pieniężnego tj. o zasądzenie świadczenia nienależnego spełnionego przez kredytobiorcę na rzecz banku.
W zakresie pierwszego z powyższych zagadnień TSUE wskazał, że w celu zapewnienia skutecznej ochrony praw, które konsument wywodzi z Dyrektywy 93/13, musi on mieć możliwość podniesienia w każdej chwili nieuczciwego charakteru warunku umownego nie tylko jako środka obrony, ale również w celu stwierdzenia przez sąd nieuczciwego charakteru warunku umownego, w związku z czym powództwo wniesione przez konsumenta w celu stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku zawartego w umowie zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem nie może podlegać żadnemu terminowi przedawnienia. W świetle orzeczenia TSUE trzeba stwierdzić, że na gruncie prawa krajowego (polskiego) roszczenia dochodzone w oparciu o art. 189 k.p.c. (o ustalenie) nie podlegają przedawnieniu, co zgodne jest z ukształtowaną już linią orzeczniczą sądów polskich (zob. wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 27 sierpnia 1976 r. (II CR 288/76).
Jeśli natomiast chodzi o drugie zagadnienie, to TSUE stanął na stanowisku, iż niedopuszczalne jest, aby początek biegu terminu przedawnienia miał uniemożliwiać konsumentowi skuteczną ochronę w wypadku, gdy termin ten mógłby upłynąć, zanim konsument poweźmie wiedzę o nieuczciwym charakterze warunku zawartego w umowie kredytu. Taka sytuacja czyniłaby nadmiernie utrudnionym wykonywanie praw przyznanych konsumentowi przez Dyrektywę 93/13. W swoim orzeczeniu TSUE nawiązał do wcześniejszego wyroku z dnia 22 kwietnia 2021 r. (C-485/19), w którym stwierdził, że sprzeczne z zasadę skuteczności było by uregulowanie państwa członkowskiego przewidujące, że termin przedawnienia roszczenia konsumenta miałby rozpoczynać bieg już w dniu, w którym nastąpiło bezpodstawne wzbogacenie banku – miarodajne dla początku biegu przedawnienia winno być powzięcie przez konsumenta wiedzy o nieuczciwym charakterze warunku umownego. Stanowisko TSUE jest zatem korzystne dla kredytobiorców, umożliwiając im obronę przed podnoszonymi przez banki zarzutami przedawnienia roszczenia o zwrot świadczenia nienależnego.
Jednocześnie TSUE wypowiedział się co do ryzyka kursowego ponoszonego przez konsumenta. Wedle TUE informacje przekazane konsumentowi przez bank dotyczące istnienia ryzyka kursowego nie spełniają wymogu przejrzystości, jeżeli opierają się na założeniu, że parytet między walutą rozliczeniową, a walutą spłaty pozostanie stabilny przez cały okres obowiązywania tej umowy . W praktyce niejednokrotnie dochodziło do sytuacji, w których informacje przekazywane przez banki w zakresie ryzyka kursowego nie były wystarczające szczegółowe. Wręcz przeciwnie – częstokroć zdarzało się, iż pracownicy banków zapewniali konsumentów o braku ryzyka zmiany waluty szwajcarskiej, uznawanej wówczas za najbezpieczniejsza walutę na świecie. Nikt nie informował kredytobiorców o ewentualnych czynnikach gospodarczych mogących w przyszłości wpłynąć na zmiany kursów wymiany walut.
TSUE wskazał, że wymogu przejrzystości warunków umownych wynikającego z art. 4 ust. 2 i z art. 5 Dyrektywy 93/13 nie można zawężać do zrozumiałości tych warunków pod względem formalnym i gramatycznym. Umowa powinna przedstawiać w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu, do którego odnosi się dany warunek, a także, w zależności od przypadku, związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach, w taki sposób, by konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne. Szczególne znaczenie przedstawiają wyjaśnienia dotyczące ryzyka dla kredytobiorcy związanego z silną deprecjacją środka płatniczego państwa członkowskiego, w którym kredytobiorca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę, oraz wzrost zagranicznej stopy procentowej. Kredytobiorca musi zostać jasno poinformowany, iż podpisując umowę kredytu denominowaną w obcej walucie, ponosi pewne ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w wypadku dewaluacji waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie. Ponadto przedsiębiorca musi przedstawić możliwe zmiany kursów wymiany walut i ryzyko związane z zawarciem takiej umowy
Wedle TSUE w ramach umowy kredytu denominowanego w walucie obcej, narażającej konsumenta na ryzyko kursowe, nie spełnia wymogu przejrzystości przekazywanie temu konsumentowi informacji, nawet licznych, jeżeli opierają się one na założeniu, że równość między walutą rozliczeniową a walutą spłaty pozostanie stabilna przez cały okres obowiązywania tej umowy. Jest tak w szczególności wówczas, gdy konsument nie został powiadomiony przez przedsiębiorcę o kontekście gospodarczym mogącym wpłynąć na zmiany kursów wymiany walut, tak że konsument nie miał możliwości konkretnego zrozumienia potencjalnie poważnych konsekwencji dla jego sytuacji finansowej, które mogą wyniknąć z zaciągnięcia kredytu denominowanego w walucie obcej.
Podsumowując, po raz kolejny TSUE w swoim orzecznictwie stanął w obronie praw konsumentów oraz wartości wyznaczanych Dyrektywą 93/13, co winno stanowić istotną wskazówkę dla sądów krajowych, orzekających w sprawach frankowych.
Autor: Miłosz Filip, radca prawny.
