Każdy twórca wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego, podobnie jak twórca utworu, ma prawo uzyskania wynagrodzenia w przypadku rozporządzenia prawem do tego dobra niematerialnego. Jednak nie każdy twórca takiego dobra, ma prawo do „wynagrodzenia za korzystanie” z przedmiotu własnej twórczości. Kwestia ustalenia wynagrodzenia i zasad jego ewentualnego podwyższania jest różna, w zależności od tego czy mamy do czynienia z twórczością pracowniczą czy wykonywaną poza stosunkiem pracy.
Prawo do wynagrodzenia ma twórca każdego wytworzonego przez niego dobra intelektualnego, gdy z tego dobra korzystają inne osoby. Prawo to wynika z regulacji dwóch ustaw:
ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 324) (dalej „pwp”)
ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1231 z późn. zm.) (dalej „upapp”)
Gdy prawo korzystania z wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego bądź prawo do uzyskania patentu, prawa ochronnego albo prawa z rejestracji, przysługuje przedsiębiorcy – nie twórcy – na podstawie art. 11 ust. 3 i 5 lub art. 21 pwp. Zgodnie z art. 22 ust. 1 pwp twórca takiego projektu wynalazczego ma prawo do wynagrodzenia za korzystanie przez przedsiębiorcę z efektów jego twórczości:
art. 11 ust. 3 i 5 pwp regulują sytuację, w której dokonanie wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego nastąpiło w wyniku:
wykonywania przez twórcę obowiązków ze stosunku pracy
realizacji przez twórcę obowiązków wynikających z innej umowy cywilnoprawnej takiej np. jak umowy o dzieło lub umowy zlecenia, a także
w razie dokonania wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego przez twórcę przy pomocy przedsiębiorcy
art. 21 pwp odnosi się do przypadków przekazania wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego do korzystania przez twórcę przedsiębiorcy, a przedsiębiorca przyjął wynalazek, wzór użytkowy albo wzór przemysłowy do wykorzystania i zawiadomił o tym twórcę w określonym terminie.
Wynagrodzenie twórcy ustala się w “słusznej proporcji do korzyści” uzyskanych przez przedsiębiorcę z wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego, z uwzględnieniem okoliczności, w jakich wynalazek, wzór użytkowy albo wzór przemysłowy został dokonany, a w szczególności zakresu:
udzielonej twórcy pomocy przy dokonaniu wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego oraz
obowiązków pracowniczych twórcy w związku z dokonaniem wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego.
Wynagrodzenie może zostać wypłacone w całości albo w częściach. Wynagrodzenie wypłaca się najpóźniej w terminie 2 miesięcy od dnia uzyskania pierwszych korzyści z wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego. Termin ten dotyczy albo całości wynagrodzenia albo pierwszej części wynagrodzenia, przy czym pozostałe części wypłaca się najpóźniej w terminie 2 miesięcy po upływie każdego roku, jednak w terminie nie dłuższym niż 5 lat, licząc od dnia uzyskania pierwszych korzyści.
Strony mogą dowolnie kształtować kwestię wynagrodzenia w umowie zarówno co do samego prawa twórcy do wynagrodzenia, jak i jego wysokości oraz sposobu jego wypłaty. W przypadku braku regulacji umownych w tym zakresie zastosowanie będą miały zasady ogólne wskazane powyżej.
Wobec tego, jeżeli jesteś przedsiębiorcą zawierającym umowę z twórcą pamiętaj, że możesz ustalić z twórcą np. określoną kwotę wynagrodzenia za korzystanie z dobra niematerialnego wyłączając jego uzależnienie od uzyskanych przez Ciebie korzyści.
Jeżeli jesteś twórcą wynalazku, wzoru użytkowego lub wzory przemysłowego, a w umowie między Tobą a przedsiębiorcą nie zostały zawarte żadnego ustalenia dotyczące wynagrodzenia pamiętaj, że przysługuje Ci ono na podstawie art. 22 pwp niezależnie od np. Twojego wynagrodzenia za wykonywaną pracę, czyli odmiennie niż w przypadku utworów pracowniczych.
Prawo do wynagrodzenia nie powstanie w przypadku, gdy dany wynalazek, wzór użytkowy lub wzór przemysłowy nie będzie posiadać odpowiednio zdolności patentowej, ochronnej czy rejestrowej. W celu zabezpieczenia się twórcy przed utratą zdolności patentowej, ochronnej lub rejestrowej, która istniała w momencie przekazania przedsiębiorcy wynalazku, wzoru użytkowego lub wzoru przemysłowego ale w wyniku działań lub zaniechań twórcy np. zbyt późnego zgłoszenia danego dobra do urzędu w celu uzyskania prawa wyłącznego korzystnie jest ustalić te cechy na moment przekazania wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego. Jeśli w dacie przekazania wynalazek, wzór użytkowy lub wzór przemysłowy spełnia wszystkie warunki wymagane do uzyskania prawa wyłącznego, a więc w tym momencie istnieje prawo do uzyskania patentu, prawa ochronnego, czy prawa z rejestracji, to późniejsze wygaśnięcie tego prawa lub jego niezrealizowanie nie wpływają na prawo twórcy do wynagrodzenia.
Wynagrodzenie twórcy wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego, określone i wypłacone, w przypadku gdy strony nie umówiły się co do wysokości wynagrodzenia i sposobu jego wypłaty zgodnie z art. 22 pwp powinno być podwyższone, jeżeli korzyści osiągnięte przez przedsiębiorcę okażą się znacząco wyższe od korzyści przyjętych za podstawę do ustalenia wypłaconego wynagrodzenia.
Wynagrodzenie, jest chyba jedną z najczęstszych przyczyn sporów pomiędzy twórcą a podmiotem korzystającym z jego twórczości. Przyczyny nie zawsze dotyczą niewypłacalności korzystającego. Czasami strony bagatelizują ustalenie zasad wynagradzania. Zwłaszcza, gdy dotyczy ono niepewnych korzyści i oddalonych w czasie wypłat.
Photo by Jason Leung on Unsplash
