Analizując kwestię współuczestnictwa kredytobiorców w procesie o ustalenie nieważności umowy kredytu waloryzowanego do waluty obcej oraz o zasądzenie świadczenia nienależnego, co do zasady sądy powszechne przyjmują, iż w przypadku roszczenia o zasądzenie świadczenia nienależnego z powództwem może wystąpić jeden kredytobiorca. W przypadku jednak, gdy żądaniem pozwu jest objęte roszczenie o ustalenie nieważności umowy obok roszczenia o zasądzenie świadczenia nienależnego (tego typu dwa roszczenia formułuje się, gdy umowa kredytu jest nadal wykonywana), to wtedy wymagany jest udział obu kredytobiorców - występuje w sprawie tzw. współuczestnictwo konieczne.
Źródłem tego typu konstatacji jest zapatrywanie, iż w przypadku roszczenia o ustalenie nieważności umowy rozstrzygniecie musi być tożsame dla wszystkich kredytobiorców, jako podmiotów stosunku prawnego – nie można bowiem orzec, iż w stosunku do jednego kredytobiorcy umowa jest nieważna, a w przypadku drugiego jest on związany taką umową jako ważną. Tego typu rozbieżność rozstrzygnięcia wobec współuczestników stanowiłaby wewnętrzną sprzeczność wyroku i nie byłaby możliwa do pogodzenia z istotą stosunku prawnego.
Poniżej przytoczyć należy fragmenty uzasadnień wyroków:
1. Wyrok wydany przez Sąd Okręgowy w Warszawie, II Wydział Cywilny dnia 23 października 2018 roku ( II C 82/17):
"Przedmiotowa umowa kredytu została zawarta przez W. i M. małżonków S., oczywistym jest, że w zakresie żądania ustalenia (nieważności umowy czy też dalszych żądań dotyczących ustalenia – punkty 3,4,5 pozwu) łączny udział tych osób był konieczny. Powyższe nie dotyczyło jednak żądania zapłaty. Wskazać bowiem należy, że W. i M. małżonkowie S. (...) zawarli umowę majątkową małżeńską wprowadzającą ustrój rozdzielności majątkowej. Ponadto tego dnia dokonali podziału majątku wspólnego (...) Od chwili zawarcia umowy o rozdzielności majątkowej nie mamy do czynienia ze wspólnością majątkową małżeńską, a zatem raty kredytu spłacane po tej dacie nie mogły być objęte tą wspólnością. W tym stanie rzeczy brak było podstaw by przyjąć, że w zakresie żądania zapłaty po stronie małżonków S. występowało współuczestnictwo konieczne."
2. Wyrok wydany przez Sąd Okręgowy w Warszawie w XXV Wydziale Cywilnym dnia 30 listopada 2016 roku (XXVC 916/15):
"Oddalenie powództwa w niniejszej sprawie było podyktowane także brakiem legitymacji procesowej łącznej. Zauważyć należy, że stronami umowy kredytu (...) indeksowanego do CHF (...) byli z jednej strony bank, a z drugiej kredytobiorcy (...). Nie budzi wątpliwości, że pomiędzy współkredytobiorcami zachodzi współuczestnictwo jednolite konieczne w rozumieniu art. 73 § 2 k.p.c. Oznacza to, że stroną powodową powinni być jednocześnie wszyscy ww. kredytobiorcy (...) Brzmienie wyroku musi być jednakowe wobec wszystkich współuczestników biorących udział w sprawie. Niemożliwe jest wydanie wcześniejszego rozstrzygnięcia w stosunku do poszczególnych współuczestników. W takiej sytuacji, sprawę traktuje się jako jedną i niepodzielną wobec wszystkich podmiotów występujących po danej stronie. Ewentualna rozbieżność rozstrzygnięcia wobec współuczestników jednolitych stanowiłaby wewnętrzną sprzeczność wyroku i nie byłaby możliwa do pogodzenia z istotą stosunku prawnego. (...) Mając na uwadze, że w niniejszej sprawie po stronie powodowej nie wystąpili wszyscy współuczestnicy konieczni (art. 72 § 2 kpc), Sąd stwierdził brak legitymacji procesowej łącznej, co skutkowało oddaleniem powództwa."
3. Wyrok wydany przez Sąd Okręgowy w Warszawie w XXV Wydziale Cywilnym dnia 17 maja 2018 roku (XXVC 1811/16):
„Po stronie powódki D. M. i jej męża J. M. jako kredytobiorców, będących jako małżonkowie stroną umowy z dnia 27 listopada 2006 roku, zachodziło współuczestnictwo materialne konieczne. W zakreślonym terminie, liczonym od dnia 3 kwietnia 2017 roku do dnia 17 kwietnia 2017 roku, mąż powódki J. M. (1) nie przystąpił do sprawy w charakterze powoda, co już z tego powodu determinowało brak możliwości uwzględnienia powództwa o ustalenie nieważności umowy i o ukształtowanie treści stosunku prawnego.”
4. Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 4 stycznia 2019 r. (XXV C 1849/17):
„Oddalenie powództwa w niniejszej sprawie było podyktowane także brakiem legitymacji procesowej po stronie powodowej. Stronami umowy kredytu hipotecznego z 10 lutego 2006 r. byli z jednej strony bank, a z drugiej kredytobiorcy w osobach małżonków (...). Nie budzi wątpliwości, że pomiędzy współkredytobiorcami zachodzi współuczestnictwo materialne jednolite konieczne w rozumieniu art. 73 § 2 k.p.c.Mając na uwadze, że w niniejszej sprawie po stronie powodowej nie wystąpili wszyscy współuczestnicy konieczni (art. 72 § 2 k.p.c.), Sąd stwierdził brak legitymacji procesowej czynnej, co skutkowało oddaleniem powództwa. Należy przy tym nadmienić, że bez znaczenia dla sądu oraz dla banku pozostaje fakt zawarcia pomiędzy byłymi małżonkami B. porozumienia co do podziału majątku wspólnego oraz zapis, że powódka przejęła wobec M. B. (2) zobowiązanie finansowe z tytułu umowy kredytu. Uzgodnienia byłych małżonków w tym zakresie nie maja skutku wobec banku (...).”
Podobnie orzekł Sąd Okręgowy w Szczecinie, I Wydział Cywilny w wyroku z dnia 24 lutego 2016 r. I C 523/15 , gdzie jeden z kredytobiorców dochodził jedynie zasądzenia świadczenia nienależnego i legitymował się umową cesji wierzytelności zawartą z drugim kredytobiorcą, co pozwoliło na uwzględnienie powództwa.
Wobec powyższego, analiza powołanych wyroków sądów powszechnych daje asumpt do konstatacji, iż możliwe są dwa rozwiązania:
- w procesie winni występować wszyscy kredytobiorcy, którzy zaciągnęli kredyt,
- kredytobiorcy, którzy występują po stronie powodowej winni legitymować się stosowną umową cesji wierzytelności zawartą z kredytobiorcami niewystępującymi w procesie.
Autor: r.pr. Miłosz Filip
