Mimo zaistnienia pozytywnych przesłanek rozwodowych (wystąpienia trwałego i zupełnego rozkładu pożycia), orzeczenie rozwodu pomiędzy małżonkami może nie być możliwe.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje kilka sytuacji, w których mimo zgłoszonego żądania wydania takiego rozstrzygnięcia, Sąd oddali powództwo.

Sprzeczność rozwodu z dobrem małoletnich dzieci

Rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków, nawet mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia.

Wskazana przesłanka określona w art. 56 § 2 k.r.o. ma na celu ochronę dziecka przed negatywnymi skutkami rozwodu rodziców, nie jest zaś w stanie go chronić przed skutkami rozkładu pożycia pomiędzy nimi. Dla jej stwierdzenia konieczne jest zbadanie w postępowaniu sądowym wpływu rozkładu pożycia małżeńskiego na osobę dziecka, określenie warunków w jakich udzielenie rozwodu może wywołać bardziej ujemne skutki dla dziecka, aniżeli te które są wynikiem zupełnego i trwałego rozkładu pożycia między małżonkami - rodzicami dziecka.

W wytycznych wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w zakresie stosowania przepisów art. 56 oraz 58 k.r.o., zawartych w uchwale z 18.03.1968 r., (III CZP 70/66, LEX nr 657), SN wskazał na następujące kryteria pozwalające stwierdzić istnienie negatywnej przesłanki rozwodu, jaką stanowi dobro wspólnych małoletnich dzieci:

1. należy rozważyć, czy rozwód nie spowoduje osłabienia więzi z dziećmi tego z małżonków, przy którym dzieci nie pozostaną, w stopniu mogącym ujemnie wpłynąć na wykonywanie jego obowiązków rodzicielskich;
2. jeżeli rozwód dotyczyć ma małżeństwa wielodzietnego, w którym obowiązek utrzymania i wychowania małoletnich dzieci w pełni wyczerpuje możliwości zarobkowe i majątkowe małżonków, to wzgląd na dobro tych dzieci może przemawiać przeciwko orzeczeniu rozwodu i otworzeniu w ten sposób ich rodzicom możliwości założenia nowej rodziny;
3. orzeczenie rozwodu doprowadzi do zaspokajania potrzeb materialnych i moralnych w mniejszym stopniu niż obecnie;
4. orzeczenie rozwodu pogłębi konflikt co do wychowywania dzieci.

Do pomocniczych kryteriów SN zalicza wiek dzieci, ich dotychczasowe stosunki z rodzicami, jak również stan zdrowia i stopień wrażliwości dzieci. Istotną pomoc dla sądu może stanowić opinia biegłego psychologa. Badając sprzeczność orzeczenia rozwodu z dobrem dziecka, sąd powinien przede wszystkim mieć na uwadze stabilizację sytuacji życiowej dziecka, zabezpieczenie jego sytuacji materialnej i opiekuńczej, w tym możliwość utrzymywania kontaktów z każdym z rodziców oraz osiągnięcie przez dziecko stanu równowagi emocjonalnej po rozpadzie rodziny. Oddalenie żądania rozwodu powinno nastąpić wówczas, gdy wskazanych dóbr nie można osiągnąć za pomocą odpowiednich regulacji zawartych w wyroku rozwodowym, a można je osiągnąć, odmawiając udzielenia rozwodu.

Sprzeczność rozwodu z zasadami współżycia społecznego

Kolejną negatywną przesłanką do orzeczenia rozwodu pomiędzy małżonkami jest sprzeczność rozwodu z zasadami współżycia społecznego.

Sąd Najwyższy stwierdził, że omawiana negatywna przesłanka rozwodowa może zwłaszcza wchodzić w rachubę wtedy, gdy z zasadami współżycia społecznego nie dałoby się pogodzić rażącej krzywdy, jakiej doznałby małżonek sprzeciwiający się żądaniu rozwodu, albo gdy przeciw rozwodowi przemawiają poważne względy natury społeczno-wychowawczej, które nie pozwalają na to, by orzeczenie rozwodu sankcjonowało stan faktyczny powstały na tle złego traktowania i złośliwego stosunku do współmałżonka lub dzieci albo innych przejawów lekceważenia instytucji małżeństwa i rodziny lub obowiązków rodzinnych. (Uchwała SN z 18.03.1968 r., III CZP 70/66, LEX nr 657).

Orzeczenie rozwodu może okazać się sprzeczne ze wskazanymi zasadami zwłaszcza wówczas, gdy jedno z małżonków jest nieuleczalnie chore, wymaga pomocy i rozwód stanowi dla niego rażącą krzywdę (Wyrok SN z 9.10.1998 r., III CKN 573/98, LEX nr 1214449).

Przyjmuje się, że sprzeczność rozwodu z zasadami współżycia społecznego z reguły nie zachodzi, gdy małżonek sprzeciwiający się rozwodowi ponosi wyłączną winę rozkładu pożycia albo gdy przy wspólnej winie brak podstaw do przyjęcia, że wina małżonka, który żąda rozwodu, jest znacznie cięższa. Ocena rozwodu w świetle zasad współżycia społecznego zazwyczaj nie będzie stała na przeszkodzie rozwiązaniu małżeństwa również w sytuacji, gdy każdy z małżonków żyje w związku faktycznym (Orzeczenie SN z 20.11.1952 r., C 600/52, LEX nr 117518).

Żądanie rozwodu przez małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia

W każdym procesie rozwodowym sąd musi ustalić kwestie winy za rozkład pożycia, albowiem żądanie rozwodu przez małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia stanowi negatywną przesłankę orzeczenia rozwodu, która ma dwa wyjątki: zgodę drugiego małżonka oraz uznanie przez sąd, że odmowa zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

W orzecznictwie SN przyjmuje się, że sprzeczna z zasadami współżycia społecznego jest odmowa zgody na rozwód, jeżeli małżonek niewinny kieruje się wyłącznie szykaną, pod wpływem uczuć zemsty i nienawiści pod adresem małżonka winnego (wyroki SN: z 7.12.1965 r., III CR 278/65, OSNCP 1966/7–8, poz. 130; z 18.08.1965 r., III CR 147/65, OSPiKA 1966/4, poz. 93, oraz z 26.10.2000 r., II CKN 956/99, LEX nr 45570). Ciężar dowodu co do ww. zachowań drugiego małżonka, spoczywa na małżonku winnym rozkładu pożycia (por. uzasadnienie wyroku SN z 26.10.2000 r., II CKN 956/99, LEX nr 45570). (G. Jędrejek [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2017).

Na małżonku wyłącznie winnym spoczywa ciężar udowodnienia, że drugi małżonek, odmawiając zgody na rozwód, narusza zasady współżycia społecznego, czyli postępuje w sposób, który przy zastosowaniu kryterium obiektywnego może zostać uznany za moralnie naganny (por. wyrok SA w Krakowie z 10.05.2016 r., I ACa 85/16).