Istotną część zobowiązań osób rozważających złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej są wysokooprocentowane pożyczki krótkoterminowe, tzw. „chwilówki”. Nie będzie przesadą twierdzenie, że często warunki tych pożyczek są jedną z przyczyn niewypłacalności. Wynikające z „chwilówek” obciążenia pożyczkodawców przeważnie pogłębiają lub wywołują niewypłacalność pożyczkobiorcy.
Niewspółmierność świadczeń pożyczkobiorcy w stosunku do wysokości otrzymanej pożyczki nasuwa wątpliwości co do zgodności z prawem tak skonstruowanych umów. W związku z tym przed złożeniem wniosku o upadłość warto przeanalizować zawarte umowy i rozważyć podjęcie walki z wysokością zadłużenia. Może się okazać, że upadłość nie będzie konieczna. Tym bardziej, że niezgodność z prawem postanowień umownych stosowanych przez firmy pożyczkowe często znajduje potwierdzenie w wyrokach sądowych podważających niektóre zapisy „chwilówek”, znacząco zmniejszając obciążenie finansowe pożyczkobiorcy.
Orężem w walce z wygórowanymi kosztami "chwilówek" jest art. 385 1 § 1 k.c., zgodnie z którym postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. W myśl § 2 jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Zgodnie z § 3 tego przepisu, nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Zgodnie z § 4 tego przepisu, ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje.
Zawarte w umowach pożyczkowych wynagrodzenie prowizyjne, opłata przygotowawcza oraz opłata za prawo do przesunięcia terminu płatności rat, nie wchodzą w zakres postanowień umowy określających główne świadczenia stron, gdyż umowa nie definiuje tego rodzaju świadczeń i nie określa zasad ich wyliczenia. Nie sposób uznać, że umowa przewiduje za te świadczenia pożyczkobiorcy jakiekolwiek wzajemne świadczenia pożyczkodawcy. W konsekwencji zapisy dotyczące opłat świadczeń pozaodsetkowych podlegają ocenie pod kątem wskazanej w art. 385 1 § 1 k.c. tzw. abuzywności.
Zazwyczaj kwestionowane zapisy były stosowane we wzorcu umowny w znacznej ilości umów, więc trudno uznać, że pożyczkobiorcy mieli wpływ na treść tych postanowień, szczególnie biorąc pod uwagę wyraźnie niekorzystny dla nich skutek. Okoliczność ta udaremnia próby wykazania przez firmę pożyczkową indywidualnego uzgodnienia treści tych postanowień.
Dla oceny abuzywności postanowień umowy pożyczki nie ma znaczenia, że wynagrodzenie prowizyjne mieści się w granicach określonych przez prawo. Ustawa o kredycie konsumenckim w art. 36a wprowadziła limit pozaodsetkowych kosztów kredytu, ale zgodność postanowień umownych z tym przepisem nie wyłącza kontroli postanowień wzorca umowy, które odnoszą się takich kosztów, pod kątem ich abuzywności.
Kolejną sporną kwestią jest koszt związany z umownym uprawnieniem do przesunięcia terminu płatności raty. Jest to pozorne uprawnienie pożyczkobiorcy wprowadzane przez firmy pożyczkowe do umów w celu uzasadnienia podwyższonego kosztu pożyczki. Często to pozorne uprawnienie jest wyodrębniane z umowy jako oddzielna usługa i nadawana jest mu nazwa mająca sugerować dodatkową ochronę pożyczkobiorcy. Na przykład spółka Profi Credit S.A. obciążała pożyczkobiorców z tytułu objęcia ich rzekomą ochroną w ramach "Twojego pakietu". Według umowy „Twój Pakiet” obejmował uprawnienie do odroczenia rat bądź ich obniżenia. Mogło to nastąpić jednorazowo w całym okresie kredytowania według wyboru pożyczkobiorcy. Biorąc pod uwagę wysoki koszt tego uprawnienia i niewspółmiernie niską korzyść z niego płynącą, należy uznać że postanowienia umowne dotyczące wynagrodzenia za „Twój Pakiet” stanowią klauzulę abuzywne.
Na rynku istnieje wiele firm pożyczkowych i każda z nich stosowała kilka wzorców umownych, więc nie można z góry zakładać, że zawarta umowa pożyczkowa jest w całości lub istotnej części nieważna. Niemniej konsekwencje wynikające z wysokiego kosztu pożyczki powinny skłonić do przeanalizowania zawartych umów. Szczególnie przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej.
radca prawny Karol Olkuski
pl. Stary Rynek 2 lok 1B, Płock
kancelaria@olkuski.legal
