Obowiązek alimentacyjny otrzymuje swoją treść w stosownym orzeczeniu sądowym (rzadziej w umowie) [1]. Istotą tego świadczenia jest zaspokajanie bieżących, usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego (np. małoletniego dziecka) przez zobowiązanego (np. rodzica). Wyrok zasądzający alimenty określa zasadniczo ich wysokość oraz termin i sposób zapłaty. W takim orzeczeniu nie określa się jednak końcowej daty do jakiej winny być one opłacane, ani też nie zakłada się mechanizmu waloryzacji wysokości świadczenia mogących wynikać np. ze wzrostu lub obniżenia potrzeb uprawnionego, czy też zmiany możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego. Naturalnym jest jednak, że potrzeby uprawnionego, szczególnie małoletniego zmieniają się z czasem.

Zgodnie z art. 138 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego. Regulacja ta stanowi swojego rodzaju mechanizm waloryzacyjny pozwalający na zmodyfikowanie każdego stosunku alimentacyjnego, tj. zarówno orzeczonego przez sąd, jak i określonego umową alimentacyjną niezależnie od tego, jakiego rodzaju stosunek rodzinno-prawny jest źródłem tego obowiązku [2]. Zamiana orzeczenia zasądzającego alimenty może polegać na:

• podwyższeniu alimentów,
• ich obniżeniu, albo
• uchyleniu obowiązku alimentacyjnego.

Co do zasady, uprawniony żądać może podwyższenia alimentów, twierdząc, że zwiększeniu uległy jego usprawiedliwione potrzeby lub zwiększyły się możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego. Zobowiązany natomiast najczęściej występuje z żądaniem obniżenia alimentów z powołaniem się na zmniejszenie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego lub pogorszenie się swojej sytuacji majątkowej lub zarobkowej.

Powyższa regulacja stanowi podstawę do żądania uchylenia obowiązku alimentacyjnego w następujących sytuacjach:

1/ odpadnięcie potrzeby dostarczania środków utrzymania dziecku z uwagi na to, że jest już ono w stanie utrzymać się samodzielnie (art. 133 § 1 k.r.o.);

2/ kiedy świadczenie rodziców względem dzieci pełnoletnich jest połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla rodziców lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się (art. 133 § 3 k.r.o.);

3/ wyjście przez uprawnionego ze stanu niedostatku (art. 133 § 2);

4/ utrata przez zobowiązanego jakichkolwiek możliwości majątkowych lub zarobkowych (art. 135 § 1 k.r.o.);

5/ kiedy żądanie alimentów skierowane do rodzeństwa jest połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla nich lub dla członków ich najbliższej rodziny (art. 134 k.r.o.);

6/ kiedy żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, chyba że dotyczy to obowiązku rodziców względem ich małoletniego dziecka (art. 144(1) k.r.o.).

Zmiana orzeczenia alimentacyjnego poprzez uchylenie obowiązku może polegać m.in. na stwierdzeniu ustania obowiązku alimentacyjnego wobec odpadnięcia którejś z ww. przesłanek uzasadniających ten obowiązek [3]. Dopuszczalne jest również sformułowanie w pozwie żądania ewentualnego np. ustalenia ustania obowiązku alimentacyjnego, a w razie jego nieuwzględnienia zmniejszenia wysokości świadczenia [4]. Do wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego może dojść także wskutek zawarcia przez małżonka uprawnionego do alimentów nowego małżeństwa.

Żądanie zmiany orzeczenia alimentacyjnego powinno przybrać postać pozwu. Sądem właściwym do rozpoznania sprawy będzie sąd rejonowy, przy czym stosownie do art. 32 Kodeksu postępowania cywilnego, powództwo takie można wnieść także przed sąd właściwy wg miejsca zamieszkania uprawnionego. W pozwie konieczne jest wskazanie stron postępowania, precyzyjne wskazanie roszczenia, a także określenie dowodów oraz faktów, jakie mają zostać nimi wykazane. Niezbędne będzie także wskazanie wartości przedmiotu sporu, czy daty wymagalności roszczenia oraz złożenie oświadczenia o podjęciu mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu. W przypadku żądania obniżenia alimentów lub uchylenia obowiązku alimentacyjnego niezbędne będzie także wniesienie opłaty. W sprawie wszczętej na podstawie art. 138 k.r.o. dopuszczalne jest także żądanie zabezpieczenia roszczenia [5], które może przyjąć postać np. konieczności wypłaty wyższej kwoty na czas trwania postępowania, czy zawieszenia postępowania egzekucyjnego.  

Orzeczenie wydane na podstawie art. 138 k.r.o. zmieniające zakres obowiązku alimentacyjnego lub czas jego trwania, może działać wstecz i obejmować okres przed wytoczeniem powództwa [6]. Jako, że sąd orzekający nie jest uprawniony do oceny prawidłowości wcześniejszego orzeczenia, a bada on jedynie, czy nastąpiła zmiana stosunków uzasadniająca zmianę poprzedniego orzeczenia [7] niezwykle istotne jest bardzo precyzyjne wskazanie żądania pozwu oraz dowodów mających je uzasadniać, a w szczególności wykazujących, że określona zmiana stosunków nastąpiła i usprawiedliwia ona modyfikację lub uchylenie obowiązku alimentacyjnego. W związku z powyższym, rekomendować należy skorzystanie z pomocy profesjonalnego pełnomocnika procesowego, jakim jest radca prawny.

Bibliografia:

[1] Wyrok SN z 22.04.1999 r., II CKN 125/99, niepubl., wyrok SN z 14.11.1996 r., I CRN 93/96, wyrok SN z 11.05.2011 r., I CSK 486/10, wyrok SN z 26.06.1980 r., III CRN 107/80 [cyt. za:] A. Kawałko, H. Witczak [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz aktualizowany, red. M. Fras, M. Habdas, LEX/el. 2023, art. 138.

[2] A. Kawałko, H. Witczak [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy…

[3] Wyrok SN z 21.01.1999 r., I CKN 1292/98.

[4] Wyrok SO w Bydgoszczy z 6.05.2010 r., X CA 36/10.

[5] A. Kawałko, H. Witczak [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy…

[6] Uchwała SN z 16.12.1987 r., III CZP 91/86, wyrok SN z 31.05.1975 r., III CRN 94/75, wyrok SN z 14.03.1978 r., III CRN 20/78.

[7] Por. wyrok SO w Olsztynie z 22.12.2015 r., VI RCa 295/15.