Kary umowne stanowią istotne ułatwienie w obrocie gospodarczym. Ich zastosowanie zasadniczo nie wymaga ze strony wierzyciela ani faktu wystąpienia szkody ani też jej wysokości. W praktyce często kary umowne są po prostu potrącane z wynagrodzenia (np. z wynagrodzenia wykonawcy płaconego przez zamawiającego w kontraktach budowlanych). W takich przypadkach to po stronie dłużnika (obciążonego karą umowną) jest podjęcie inicjatywy w celu odzyskania nienależnie pobranych środków.
Kara umowna przed sądem
W praktyce sądowej często wnosi się o miarkowanie kary umownej. Oznacza to, iż jeśli została ona zastrzeżona w wysokości, która nie odpowiada stopniowi naruszenia czy rodzajowi naruszonego obowiązku, jej wysokość może zostać zmniejszona przez sąd. Oczywiście każdorazowo istnieje również możliwość porozumienia stron w przedmiocie ustalenia kary umownej w niższej kwocie, aniżeli przewidziana w umowie. W przypadku, w którym strona obciążona karą umowną wykaże, że ta została pobrana w nadmiernej wysokości (np. wskutek potrącenia), powstaje nadpłata kary umownej.
Nadpłacona kara umowna
Zwrot kary umownej uiszczonej w nadmiernej wysokości (nadpłacona kara umowna) stanowi świadczenie nienależne. Ponieważ tego rodzaju świadczenia nie mają określonego terminu realizacji, stają się one wymagalne dopiero z momentem skierowania żądania ich spełnienia. Tym samym moment rozpoczęcia naliczania odsetek za opóźnienie zależy od daty wezwania do zapłaty, które może nastąpić np. w treści pozwu. Taki wniosek płynie z analizy postanowienia Sądu Najwyższego z 6 lutego 2025 r. Ocena wymagalności nadpłaconej kary umownej i charakteru świadczenia ma duże znaczenia w kontekście chociażby oceny przedawnienia roszczenia.
Miarkowanie kary umownej
W zakresie zasad miarkowania kary umownej warto mieć na względzie wyrok Sądu Najwyższego w sprawie II CSKP 865/22.
Sąd Najwyższy, rozpatrując problematykę miarkowania kary umownej, wskazał, że jej funkcją jest zapobieganie nieproporcjonalności pomiędzy wysokością zastrzeżonej kary a uzasadnionym interesem wierzyciela wymagającym ochrony. Nie istnieje zamknięty katalog przesłanek, które mogą przemawiać za obniżeniem kary – należy uwzględniać nie tylko stosunek między jej wysokością a poniesioną szkodą lub należnym odszkodowaniem według reguł ogólnych, lecz również między innymi:
- stosunek kwoty kary do wartości świadczenia umownego lub uzgodnionego wynagrodzenia,
- rodzaj naruszonych zapisów umowy, czas trwania i uciążliwość naruszenia,
- ewentualne korzyści uzyskane przez dłużnika wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.
Nadto Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na zasadność uwzględnienia zamierzenia stron w zakresie wykorzystania funkcji represyjnej kary, jeżeli były one zasadne.
Sprawy dotyczące kary umownej
Należy zatem pamiętać, że w przypadku, w którym doszło już do potrącenia kary umownej, a w naszej ocenie była ona częściowo zasadna, to nic nie stoi na przeszkodzie, ażeby żądać obniżenia kary umownej. W takim przypadku nadpłacona część kary umownej stanowi nienależne świadczenie w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego.Kancelaria sprawy gospodarcze
Nasza kancelaria specjalizuje się w kompleksowej obsłudze prawnej w zakresie umów cywilnoprawnych, w szczególności w obszarze związanym z karami umownymi. Reprezentujemy klientów zarówno na etapie sporządzania i negocjowania umów, jak również w trakcie sporów sądowych wynikających z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań umownych. Zajmujemy się m.in. dochodzeniem należnych kar umownych, obroną przed ich bezzasadnym naliczaniem oraz wnioskami o miarkowanie kary. Doradzamy także w zakresie zapobiegania ryzyku kontraktowemu poprzez właściwe konstruowanie zapisów umownych oraz analizę już zawartych kontraktów.
