Każda osoba może zostać wezwana w charakterze świadka do stawiennictwa na Policję, do prokuratury, urzędu skarbowego lub przed inne organy ścigania. Co więcej, każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania. Jest to obowiązek wynikający wprost z przepisów Kodeksu postępowania karnego (art. 177 § 1). Na świadka, który nie stawił się na wezwanie organu, może zostać nałożona kara pieniężna w wysokości do 3000 złotych, a nawet może zostać wobec niego zarządzone zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie. Konsekwencje niestawiennictwa bez usprawiedliwienia są zatem poważne.
W naszej Kancelarii często doradzamy osobom, które otrzymały takie wezwanie, że jako świadek mogą ustanowić pełnomocnika, który będzie wraz z nimi uczestniczył w przesłuchaniu. Mówi o tym art. 87 § 2 Kodeksu postępowania karnego. Zgodnie z tym przepisem, osoba niebędąca stroną może ustanowić pełnomocnika, jeżeli wymagają tego jej interesy w toczącym się postępowaniu. W przepisie tym nie pada słowo „świadek”, dlatego też możliwość ustanowienia przez świadka pełnomocnika jest, jak się wydaje, rzadko znanym faktem w świadomości przeciętnej osoby.
Z uwagi na powagę i doniosłe znaczenie przesłuchania, w naszej Kancelarii z doświadczenia wiemy, że udział w przesłuchaniu bywa dla świadków bardzo stresujący. Zeznania składane są pod rygorem odpowiedzialności karnej, co już samo w sobie u wielu świadków zwiększa poziom stresu. Jest to też zazwyczaj dla świadka rzecz zupełnie nowa, obca. Osoba zostaje wezwana na przesłuchanie i staje przed obliczem organów ścigania często pierwszy raz w życiu.
W przepisach ustalono, że funkcję pełnomocnika świadka może pełnić wyłącznie tzw. pełnomocnik profesjonalny – przede wszystkim radca prawny lub adwokat (art. 88 § 1 k.p.k.). Z istoty tej funkcji wynika zatem, że udział pełnomocnika w postępowaniu ma na celu ochronę prawną interesów świadka, ze starannością wynikającą z wiedzy prawniczej oraz zasad etyki zawodowej. Pełnomocnik tłumaczy świadkowi przed przesłuchaniem jak będzie wyglądało przesłuchanie, czego może się spodziewać, jakie ma prawa i obowiązki. W trakcie przesłuchania pełnomocnik czuwa nad prawidłowością jego przebiegu, w tym przykładowo pilnuje, aby zadawane świadkowi pytania pozostawały w zgodzie z zasadami prawa karnego. Pełnomocnik czuwa, aby w odpowiednim momencie zwrócić uwagę przesłuchującemu, że pytanie jest niewłaściwe oraz złożyć wniosek o zaprotokołowanie tego zastrzeżenia. Pełnomocnik doradza świadkowi w zakresie jego praw i obowiązków, na przykład odnośnie do możliwości złożenia wniosku o zwolnienie od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytania świadka pozostającego z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym.
Praktyka pokazuje, że świadek dopiero tuż przed przesłuchaniem otrzymuje obszerne (na kilka stron) pouczenie o swoich prawach i obowiązkach, z którym musi się zapoznać i do niego stosować. Znajdują się tam pouczenia m.in. o prawie odmowy zeznań, zwolnieniu od składania zeznań, uchyleniu się od odpowiedzi na pytania, zeznawaniu o informacjach objętych tajemnicą zawodową, a nawet o anonimizacji (ukryciu) danych świadka. Praktyka naszej Kancelarii pokazuje, że świadek zapoznawany z takim natłokiem przepisów łatwo może się pogubić, co może skutkować uszczerbkiem w ochronie jego interesów.
W razie pytań lub wątpliwości zapraszam do kontaktu.
radca prawny Dariusz Jarmoc
