W postępowaniach sądowych dotyczących małoletnich Sąd ma możliwość osobistego spotkania z małoletnim i wysłuchania go. Podczas wysłuchania powinno dojść do ustaleń spostrzeżeń dziecka w sprawach, w których skonfliktowani rodzice nie są w stanie dojść do porozumienia, np. długotrwały wyjazd za granicę, uczestnictwo w dodatkowych zajęciach pozaszkolnych czy wybór szkoły.
Zgodnie z art. 216 in.1 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego „Sąd w sprawach dotyczących osoby małoletniego dziecka wysłucha je, jeżeli jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala. Wysłuchanie odbywa się poza salą posiedzeń sądowych.” Wyłącznie wyjątkowo w wysłuchaniu bierze udział psycholog. Psycholog jest w stanie ocenić stan rozwoju emocjonalnego dziecka, a także pomóc w formułowaniu pytań zadawanych dziecku. Stanowi dla niego również ogromne wsparcie i pomoc, głównie w obszarze wyrażania uczuć i wypowiadania się na temat swojej rodziny. Wysłuchania prowadzone są bez rodziców dziecka ani bez udziału pełnomocników. Sędzia na podstawie wysłuchania sporządza zwięzłą notatkę do akt sprawy.
W myśl art. 216 in.1 § 2 K.p.c. „Sąd stosownie do okoliczności, rozwoju umysłowego, stanu zdrowia i stopnia dojrzałości dziecka uwzględni jego zdanie i rozsądne życzenia.” W rezultacie trzeba stwierdzić, że poprzez wysłuchanie sędzia ustali pogląd dziecka na sprawę, która go dotyczy, ale to nie dziecko podejmuje w sprawie decyzję. Często zdarza się, że dziecko relacjonując pewne zdarzenia, unaocznia występujący konflikt na tle lojalnościowym. Podczas wysłuchaniu widać, że małoletni niejednokrotnie pozostają manipulowani przez rodziców. Czasami można ustalić, że dziecko jest ofiarą przemocy. Materiał dowodowy uzyskany w ten sposób jest bezcenny, dlatego tak ważne jest zapewnienie odpowiedniej atmosfery podczas czynności wysłuchania.
Zgodnie z art. 72 ust. 3 Konstytucji RP, w toku ustalania praw dziecka organy władzy publicznej oraz osoby odpowiedzialne za dziecko są obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zdania dziecka. To każdorazowym obowiązkiem Sądu jest stworzenie warunków zapewniających dziecku szczerość i swobodę wypowiedzi oraz uniknięcie uwikłania dziecka w spory dorosłych. Niemniej mimo braku wyraźnego uregulowania uznać należy, że Sąd może pominąć wysłuchanie małoletniego. Może tak być zawsze, jeżeli czynność ta spowoduje przewlekłość postępowania.
Celowość wysłuchania dziecka zauważył także Sąd Najwyższy, który stwierdził, że „kierując się celowością, przy uwzględnieniu stopnia dojrzałości małoletniego oraz charakteru sprawy opiekuńczej, właściwy sąd powinien zapoznać się ze stanowiskiem tego małoletniego, mając na względzie jego dobro” (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 1998 r., I CKN 1122/98). Coraz częściej sądy w toku postępowania decydują o losie dziecka wraz z jego udziałem, uwzględniając jego rozsądne życzenia. To rolą Sądu jest określenie celu, jakiemu to wysłuchanie ma służyć, a jednocześnie ocena, jakie informacje mogą być w jego toku dostarczone, a w dalszej konsekwencji – co do znaczenia i istoty tych informacji dla lepszego obrazu stanu faktycznego i wszechstronnego wyjaśnienia sprawy, a jednocześnie stworzenia większej gwarancji możliwie najbardziej prawidłowego jej rozstrzygnięcia.
mec. Marek Szpak
www.kancelariaszpak.pl
tel. 608-499-096
