Uregulowanie spraw związanych z ojcostwem dziecka jest niezwykle istotne. Mężczyzna może wtedy wykonywać władzę rodzicielską i realizować kontakty z dzieckiem. Gdy dziecko wychowuje się u matki, dopiero po prawnym uregulowaniu spraw ojcostwa pojawia się możliwość sądowego dochodzenia alimentów od ojca na rzecz dziecka.

Prawo zasadniczo przewiduje trzy sposoby, aby mężczyzna został wpisany w akcie urodzenia dziecka jako jego ojciec: 1) na zasadzie domniemania ojcostwa w małżeństwie, 2) na zasadzenie uznania ojcostwa przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego i 3) w drodze sądowego ustalenia ojcostwa.

Dziecko urodzone w małżeństwie

Prawo niejako automatycznie traktuje męża matki jako ojca dziecka urodzonego w małżeństwie. Kwestię tę reguluje art. 62 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wskazując, że domniemanym ojcem dziecka urodzonego w trakcie trwania małżeństwa albo 300 dni po jego ustaniu lub orzeczeniu separacji jest mąż matki. Na tej podstawie mąż matki dziecka będzie wpisany jako ojciec w akcie urodzenia dziecka. Nie jest w takim przypadku potrzebne (ani dopuszczalne) składanie dodatkowych oświadczeń o uznaniu ojcostwa ani ze strony ojca, ani ze strony matki.

Domniemanie, że to mąż jest ojcem dziecka, pozostaje w mocy, nawet jeżeli małżonkowie się faktycznie rozstali, ale nie zdecydowali się jeszcze na rozwód lub separację prawną. Jeżeli dziecko urodzi się z nowego związku zamężnej matki, jego domniemanym ojcem, wpisanym do aktu urodzenia nadal będzie mąż matki. Konieczne w takiej sytuacji będzie wytoczenie powództwa o zaprzeczenie ojcostwa. Dopiero potem będzie możliwe „wpisanie” prawdziwego ojca w akt urodzenia dziecka, czy to na drodze uznania ojcostwa czy sądowego ustalenia ojcostwa.

Powództwo o zaprzeczenie ojcostwa może wytoczyć m.in. mąż matki albo matka w ciągu roku, odkąd dowiedzieli się, że dziecko nie pochodzi od męża matki, przy czym nie może to nastąpić później niż po osiągnieciu przez dziecko pełnoletniości.

Dziecko urodzone w związku nieformalnym – uznanie ojcostwa

Jeśli dziecko rodzi się w związku nieformalnym, konieczne jest, aby rodzice złożyli oświadczenia, które będą wskazywać na pochodzenie dziecka. Jest to tzw. procedura uznania ojcostwa. Ojciec dziecka oświadcza przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego (w szczególnych wypadkach także przed innymi organami, w tym przed sądem opiekuńczym), że jest ojcem dziecka, zaś matka dziecka składa oświadczenie, w którym potwierdza, że ten mężczyzna jest ojcem jej dziecka. Oświadczenia nie muszą być składane równocześnie, matka może złożyć potwierdzenie w terminie 3 miesięcy po oświadczeniu ojca. Jednocześnie rodzice wskazują także, jakie nazwisko będzie nosić ich wspólne dziecko. W przypadku sporu, dziecku nadawane jest nazwisko podwójne.

Procedurę uznania ojcostwa można przeprowadzić od momentu poczęcia dziecka aż do czasu, w którym dziecko osiągnie pełnoletniość.

Sądowe ustalenie ojcostwa

Uznanie ojcostwa wymaga współpracy między rodzicami. Czasami nie ma jednak porozumienia, aby domniemany biologiczny ojciec był „wpisany” jako ojciec dziecka. Dzieje się tak z różnych przyczyn: a to jedna ze stron ma wątpliwości, czy faktycznie dany mężczyzna jest biologicznym ojcem, a to matka dziecka jest w innym związku, gdzie partner chce spełniać wobec dziecka rolę ojca, a to jedna ze stron po prostu zaniedbuje załatwienie tej sprawy. W takiej sytuacji domniemany ojciec albo matka (a po osiągnięciu pełnoletniości także samo dziecko), mogą wystąpić do sądu z powództwem o ustalenie ojcostwa. Czasami także okoliczności osobiste rodziców sprawiają, że sprawa ojcostwa musi być rozpoznawana przez sąd. Zgodnie z art. 77 k.r.o. bowiem Oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa może złożyć osoba, która ukończyła szesnaście lat i nie istnieją podstawy do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia.

W postępowaniu sądowym przeprowadzane jest postępowanie dowodowe, w oparciu o które sąd ustala, kto jest ojcem dziecka. Wraz z ustaleniem ojcostwa, sąd rozstrzyga o nazwisku dziecka, o władzy rodzicielskiej, a także może orzekać o alimentach na dziecko.

Rodzice – tj. matka lub domniemany ojciec mogą domagać się sądowego ustalenia ojcostwa do czasu osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości. Pełnoletnie dziecko może samo wytoczyć takie powództwo. (art. 84 k.r.o.).

Czy badania DNA są konieczne?

Kodeks postępowania cywilnego nie wprowadza żadnych ograniczeń dowodowych co do udowodnienia ojcostwa. Oznacza to, że pochodzenie dziecka może być udowodnione wszelkimi dowodami. Badania genetyczno-sądowe, czyli tzw. badania DNA nie są wcale konieczne, aby zaprzeczyć lub ustalić ojcostwo. Rzeczywiście jest to dowód najbardziej niezawodny. Z drugiej strony jest on drogi, a także przedłuża postępowanie o przynajmniej kilka miesięcy.

Domniemuje się, że ojcem dziecka jest mężczyzna, który współżył z matką w okresie koncepcyjnym. Często wystarczające będzie więc udowodnienie, że rodzice tworzyli związek i podejmowali współżycie w tym okresie. Za dowód mogą posłużyć zeznania stron, świadków, zdjęcia ze wspólnego życia, kopie korespondencji między stronami. Jeżeli dowody te są wiarygodne, a strony nie spierają się co do pochodzenia dziecka, dla sądu powinno być to wystarczające.

Podsumowanie

Podstawowymi środkami prowadzącymi do wpisania mężczyzny jako ojca w akcie urodzenia dziecka jest domniemanie ojcostwa w małżeństwie, uznanie ojcostwa lub ustalenie ojcostwa na drodze sądowej. Kodeks rodzinny i opiekuńczy zawiera szczegółowe przepisy regulujące terminy i sposoby podejmowania czynności związanych z ustaleniem pochodzenia dziecka. Należy jednak pamiętać, że jeżeli rodzic lub domniemany rodzic uchybi terminowi, prawo przewiduje jeszcze jedną pomoc aby ustalić prawdziwe pochodzenie dziecka. Powództwo o ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa oraz ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa może wytoczyć także prokurator, który nie jest związany terminami dla (domniemanych) rodziców.