Instytucje pożyczkowe niebędące bankami prowadzą skuteczne działania marketingowe, nakłaniające klientów do skorzystania z ich oferty. Nieskomplikowana ocena wiarygodności kredytowej, wypłata pożyczki w pięć minut, a nawet darmowa pożyczka! – kuszą pożyczkodawcy. Jednak spłata pożyczki może okazać się długim i kosztownym procesem, zwłaszcza jeżeli klient przeceni swoje możliwości finansowe lub nie dotrzyma umówionego terminu spłaty. Ryzyko wpadnięcia w poważne problemy finansowe wzrasta, jeżeli klient finansuje spłatę pożyczki z pieniędzy wypłaconych na podstawie kolejnej umowy.

Na etapie windykacji należności, wypowiedzenia umowy i wniesienia pozwu przeciwko klientom instytucje pożyczkowe nie zachowują się już tak przyjaźnie, jak w momencie oferowania pomocy finansowej w postaci udzielenia pożyczki. Ich priorytetem jest odzyskanie wypłaconej kwoty wraz z dodatkowymi kosztami. Dla klienta spłata pożyczki na tym etapie może okazać się nie do udźwignięcia.

W tym artykule zebrałam podstawowe argumenty prawne, które mogą posłużyć do obrony pożyczkobiorcy przed roszczeniami instytucji pożyczkowej, zarówno w trakcie spłaty pożyczki, jak i po jej wypowiedzeniu, a nawet po wydaniu nakazu zapłaty przez sąd.

• Rolowanie pożyczki

Ustawodawca wprowadził przepis, zgodnie z którym pożyczkodawcom ma nie opłacać się udzielanie kolejnych pożyczek w terminie 120 dni od wypłaty poprzedniej pożyczki, jeżeli całkowita spłata pożyczki nie miała jeszcze miejsca.

Niektóre instytucje pożyczkowe próbują ominąć ten przepis, powołując do życia powiązane ze sobą podmioty, tak aby jeden klient zawierał kolejne umowy pożyczki naprzemiennie z dwoma pożyczkodawcami, przy czym każda kolejna pożyczka jest wykorzystywana do spłaty poprzedniego zobowiązania.

W rezultacie nawet w przypadku udzielenia pierwotnie niewielkiej pożyczki, po kilku „rolowaniach” tego zobowiązania spłata pożyczki wymaga zwrotu kilkunastu lub nawet kilkudziesięciu tysięcy złotych.

Praktykę tę należy uznać za niedozwoloną, o czym od dawna przekonuje Rzecznik Finansowy.

• Ominięcie przepisów o odsetkach maksymalnych przez zawyżone koszty pozaodsetkowe

Bardzo częstą praktyką niektórych instytucji pożyczkowych jest ustalanie w umowie pożyczki odsetek na poziomie nie wyższym niż dozwolony przez ustawodawcę. Dodatkowo przedsiębiorca narzuca klientowi koszty dodatkowe, na przykład prowizję. Koszty te w rzeczywistości nie są ponoszone przez pożyczkodawcę w całości (np. jako wynagrodzenie pośrednika kredytowego), lecz w praktyce stanowią dodatkowy zarobek pożyczkodawcy, obok odsetek.

Sądy rozpatrujące sprawy pożyczkobiorców często wskazują, że nawet jeżeli koszty pozaodsetkowe kredytu mieszczą się w ustawowych granicach, to i tak można je uznać za zawyżone, jeżeli pożyczkodawca nie jest w stanie wykazać, że poniósł je w rzeczywistości. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej uznał, że postanowienia umowne nakładające na konsumenta nadmierne koszty pozaodsetkowe kredytu konsumenckiego mogą zostać uznane za postanowienia niedozwolone.

• Stosowanie niedozwolonych postanowień umownych (klauzul niedozwolonych)

Tak jak w przypadku innych umów zawartych przez przedsiębiorcę i konsumenta, w umowach pożyczek oferowanych przez instytucje pożyczkowe nie powinny się znaleźć postanowienia niedozwolone. Są to takie postanowienia, które kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Postanowienia te nie mogą być ustalone indywidualnie, na co z zasady nie pozwala praktyka instytucji pożyczkowych, zwłaszcza w razie udzielania pożyczki przez internet.

Uznanie postanowień umowy za niedozwolone oznacza, że postanowienia te nie wiążą konsumenta. Może to wpłynąć na zakres praw i obowiązków obu stron umowy.

• Nieprawidłowe naliczanie odsetek

Zdarza się, że instytucje pożyczkowe naliczają odsetki w sposób nieprawidłowy, na przykład nie od kwoty udostępnionego kredytu, lecz od kwoty wyższej. Klientowi zazwyczaj trudno jest samodzielnie ustalić, czy kwota odsetek żądanych przez pożyczkodawcę nie jest zawyżona.

• Brak obligatoryjnych elementów umowy pożyczki

Ustawodawca przewidział w przepisach ustawy o kredycie konsumenckim, jakie elementy muszą obligatoryjnie znaleźć się w umowie pożyczki (kredytu konsumenckiego). Brak wymaganych elementów umowy obciąża pożyczkodawcę. W takiej sytuacji klient może, na zasadach przewidzianych w ustawie, skorzystać z sankcji kredytu darmowego. Oznacza to, że spłata pożyczki dotyczy tylko kapitału pożyczki, bez kosztów pożyczki.

• Pominięcie prokonsumenckich przepisów w czasie pandemii

Ze względu na trudności gospodarcze w trakcie pandemii maksymalna wysokość pozaodsetkowego kosztu pożyczek i innych kredytów konsumenckich uległa czasowemu zmniejszeniu. Nie wszyscy profesjonalni pożyczkodawcy wzięli pod uwagę te tymczasowe przepisy przy ustalaniu należnych im według umowy kwot z tytułu prowizji, opłat przygotowawczych i innych kosztów pozaodsetkowych.