Zgodnie z art. 1831 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego (dalej: k.p.c.), mediacja jest dobrowolna, zatem odbyć się ona może tylko i wyłącznie wtedy, gdy obie strony wyrażą chęć w niej uczestniczenia. Pamiętać należy, że ani sąd, ani pełnomocnik, ani strona przeciwna nie może zmusić drugiej strony do uczestniczenia w mediacji, a odmowa uczestniczenia w niej nie może wiązać się z żadnymi negatywnym konsekwencjami dla strony.
Mediację prowadzi się na podstawie umowy o mediację albo na podstawie postanowienia sądu kierującego strony do mediacji i wyznaczana jest na okres do trzech miesięcy (na wniosek stron termin może zostać wydłużony). Po wyrażeniu przez strony zgody na mediację i wyborze mediatora, mediator kontaktuje się telefonicznie ze stronami postępowania oraz ustala termin i wskazuje miejsce spotkania mediacyjnego.
W przeważającej większości przypadków, mediacja wygląda w ten sposób, że mediator najpierw rozmawia z każdą ze stron osobno, a następnie z dwiema stronami naraz, jednakże zdarzają się również takie sytuacje, iż spotkanie od razu jest prowadzone z dwiema stronami naraz. Mediator w czasie pierwszego spotkania ze stronami wyjaśnia zasady i cele postępowania mediacyjnego, pyta czy strony wyrażają zgodę na mediację i ustala, jakie są wzajemne oczekiwania stron. Zadaniem mediatora jest rozeznać się jaka jest zdolność stron do kompromisu oraz ustalić w jakich obszarach kompromisu można poszukiwać, może on również wspierać strony w formułowaniu przez nie propozycji ugodowych, a także na zgodny wniosek stron wskazać sposoby rozwiązania sporu.
Istotą mediacji jest to, iż każda ze stron ma możliwość swobodnej wypowiedzi, ma możliwość wysłuchania racji drugiej strony i kulturalnego wyrażania swojej opinii (rozmowa odbywa się naprzemiennie). Mediator w czasie wypowiedzi stron dba o to, aby dyskusja przebiegała spokojnie, aby strony nie obrażały się wzajemnie, aby nie doszło do nadużyć ani słownych, ani fizycznych.
Z przebiegu mediacji sporządza się protokół, w którym oznacza się miejsce i czas prowadzenia mediacji, imię, nazwisko i adresy stron, imię i nazwisko oraz adres mediatora, a ponadto wynik mediacji. Jeśli stronom podczas mediacji uda się wypracować kompromis i zawrą oni ugodę to zamieszcza się ją w protokole lub załącza się ją do niego. Strony podpisując ugodę wyrażają zgodę na wystąpienie do sądu z wnioskiem o jej zatwierdzenie.
W tym miejscu wskazać należy, iż ugoda zawarta przed mediatorem, po jej zatwierdzeniu przez sąd, ma moc prawną ugody zawartej przed sądem. Pamiętać jednak należy, iż sąd nie zatwierdzi ugody, w całości lub części, jeżeli ugoda ta jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa, a także gdy jest niezrozumiała lub zawiera sprzeczności.
Reasumując zatem wskazać należy, iż udział w mediacji jest zawsze dobrowolny i odmowa w niej udziału nie niesienie żadnych negatywnych konsekwencji. Jeśli zatem padnie pytanie „Czy uczestniczyć w mediacji, jeśli jestem zdecydowany np. na rozwód?” odpowiedź nie jest jednoznaczna, gdyż zależy ona od indywidualnej sytuacji stron. Jeśli małżonkowie nie posiadają małoletnich dzieci to oczywiście nie ma potrzeby uczestniczenia w mediacji, gdy jedna ze stron na rozwód jest zdecydowana. Jeśli jednak strony posiadają małoletnie dzieci to wówczas z doświadczenia mogę wskazać, iż udział w mediacji jest jak najbardziej zasadny, gdyż mediator pomoże wypracować kompromis w kwestii dotyczącej sytuacji opiekuńczo-wychowawczej małoletnich dzieci stron tj. w jaki sposób ma być uregulowana władza rodzicielska, jak winny zostać uregulowana kontakty z dziećmi i w jakieś wysokości rodzice powinni partycypować w kosztach utrzymania małoletnich.
Podstawa prawna:
art. 183(1) - art. 183(15) z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (tj. Dz. U. Nr 43, poz. 296).
