TSUE po raz kolejny po stronie Frankowiczów. Korzystny wyrok z dnia 8 września 2022 r. (C‑80/21, C-81/21 i C‑82/21)
W dniu 08.09.2022 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej odpowiedział na pytanie prejudycjalne Sądu Rejonowego dla Warszawy – Śródmieścia w Warszawie w sprawach połączonych C-80/21 do C-82/21 dotyczącego kredytu hipotecznego denominowanego w walucie obcej (Deutsche Bank Polska SA).
Sąd polski występując do TSUE z pytaniami prejudycjalnymi zamierzał ustalić:
- czy umowa kredytu po eliminacji postanowienia niedozwolonego może zostać uzupełniona albo na mocy wykładni oświadczeń woli stron, albo z zastosowaniem przepisu prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym,
- czy sąd krajowy, w ramach wyeliminowania nieuczciwego warunku, może ograniczyć się do usunięcia części, przez którą warunek jest nieuczciwy lub – wręcz przeciwnie – ma usunąć ten warunek w całości,
- w jaki sposób należy ocenić początek biegu terminu przedawnienia roszczenia kredytobiorcy o zwrot zapłaconych kwot (świadczenie nienależne) wskutek usunięcia nieuczciwego warunku w umowie kredytu.
TSUE rozwiał wątpliwości Frankowiczów, odpowiadając szczegółowo na pytania prejudycjalne.
Po pierwsze TSUE wskazał, iż w sytuacji, gdy konsument został poinformowany o konsekwencjach związanych z całkowitym unieważnieniem umowy i wraził zgodę na takie unieważnienie, nie wydaje się, aby została spełniona przesłanka, zgodnie z którą unieważnienie całej umowy naraziłoby go na szczególnie szkodliwe konsekwencje. W takim przypadku nie jest możliwe, po stwierdzeniu nieważności nieuczciwego warunku znajdującego się w umowie konsumenckiej, co pociąga za sobą nieważność tej umowy w całości, aby zastąpić warunek umowny, którego nieważność została stwierdzona, przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym, nawet jeśli konsument sprzeciwia się takiemu rozwiązaniu. TSUE przypomniał, iż sądy krajowe są zobowiązane wyłącznie do zaniechania stosowania nieuczciwego warunku umownego, przy czym nie są one uprawnione do zmiany treści klauzul abuzywnych, jak to częstokroć postulują banki. Tym samym, TSUE zakwestionował stanowisko prezentowane przez banki na kanwie spraw frankowych, wedle który rzekomo możliwe jest uzupełnienie luk powstałych po eliminacji klauzul abuzywnych odniesieniem do kursu średniego NBP.
Wskazane zagadnienie było już przedmiotem wypowiedzi TSUE m.in. w wyroku z dnia 30.04.2014 r., Kásler i Káslerné Rábai C‑26/13, EU:C:2014:282, wyroku z dnia 03.10.2019 r., Dziubak, C‑260/18, EU:C:2019:819, czy też wyroku z dnia 02.09.2021 r., OTP Jelzálogbank i in., C‑932/19, EU:C:2021:673.
Po drugie, jeśli chodzi o możliwość jedynie częściowej eliminacji nieuczciwego warunku z umowy kredytu, TSUE stanął na stanowisku, iż Dyrektywa 93/13 stoi na przeszkodzie orzecznictwu krajowemu zezwalającemu sądowi krajowemu na usunięcie wyłącznie elementu warunku, który nadaje mu rzeczywiście nieuczciwy charakter, pozostawiając pozostałą jego część skuteczną, jeżeli takie usunięcie sprowadzałoby się do zmiany treści tego warunku, które ma wpływ na jego istotę. Tym samym, nie jest możliwe wyeliminowanie jedynie części klauzuli abuzywnej z pozostawieniem pozostałej jej treści, co miało by sprawić że umowa trwałaby nadal. W przypadku, gdyby eliminacja części nieuczciwego warunku miała prowadzić do zmiany istoty danego postanowienia umownego zasadne jest wykreślenie całego postanowienia, co winno skutkować ustaleniem nieważności umowy kredytu wobec braku możliwości jej wykonywania.
Wskazane zagadnienie było już przedmiotem wypowiedzi TSUE m.in. w wyroku z dnia 29.04.2021 r., Bank BPH, C‑19/20, EU:C:2021:341
Po trzecie, odnosząc się do zagadnienia początku biegu terminu przedawnienia roszczenia konsumenta w stosunku do banku o zwrot świadczenia nienależnego, TSUE uznał, że termin przedawnienia wiążący się z prawami konsumenta może być zgodny z prawem Unii tylko wtedy, gdy konsument miał możliwość poznania swoich praw przed rozpoczęciem biegu lub upływem tego terminu. TSUE przypomniał, iż umowy kredytu, są zazwyczaj wykonywane przez znaczny okres ich obowiązywania, a w związku z tym, jeśli zdarzeniem rozpoczynającym bieg dziesięcioletniego terminu przedawnienia byłaby każda płatność dokonana przez kredytobiorcę, to nie można wykluczyć, przynajmniej w odniesieniu do części dokonanych płatności, że przedawnieniu ulegnie część roszczeń, zanim umowa dobiegnie końca, tak że taki system przedawnienia może systematycznie pozbawiać konsumentów możliwości dochodzenia zwrotu płatności, dokonanych na podstawie warunków umownych sprzecznych z wspomnianą dyrektywą. Tymczasem przeciwstawienie terminu przedawnienia żądaniu o charakterze restytucyjnym podniesionemu przez konsumenta w następstwie usunięcia nieuczciwego warunku, który to termin rozpoczyna bieg od dnia każdego świadczenia wykonanego przez tego konsumenta, nawet jeśli nie był on w stanie w tym czasie samodzielnie dokonać oceny nieuczciwego charakteru warunku umownego, nie jest w stanie zapewnić temu konsumentowi skutecznej ochrony. W praktyce więc początek biegu terminu przedawnienia jest uzależniony od powzięcia przez konsumenta wiedzy co do istnienia nieuczciwego warunku umownego.
Wskazane zagadnienie dotyczące początku biegu terminu przedawnienia roszczeń konsumentów było już przedmiotem wypowiedzi TSUE m.in. w wyrok z dnia 10.06.2021 r., BNP Paribas Personal Finance, od C‑776/19 do C‑782/19, EU:C:2021:470, o czym pisałem na łamach BLOGA Kancelarii: https://radcowie-prawni.waw.pl/blog/wyrok-tsue-z-dnia-10-06-2021-r-sprawy-polaczone-c-776-19-od-c-782-19/
Rozstrzygnięcie wydane przez TSUE w dniu 08.09.2022 r. w sprawach połączonych C‑80/21, C-81/21 i C‑82/21 potwierdza dotychczasowe orzecznictwo Trybunału w zakresie rozpatrywanych zagadnie. W kontekście analizowanego wyroku nie ulega wątpliwości, iż kredytobiorcom przysługują roszczenia wynikające z zawarcia klauzul niedozwolonych. w umowach kredytów indeksowanych bądź denominowanych w walucie obcej.
Autor: r.pr. Miłosz Filip
