Kodeks postępowania karnego (dalej kpk) zawiera definicję pokrzywdzonego.
Na zasadzie art. 49 § 1 i 2 kpk pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Dla przykładu pokrzywdzonym będzie zarówno ofiara wypadku, jak również spółka będąca pracodawcą, której pracownik dopuścił się kradzieży mienia, stanowiącego jej własność.
Za pokrzywdzonego uważa się także zakład ubezpieczeń w zakresie, w jakim pokrył szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu przez przestępstwo lub jest zobowiązany do jej pokrycia (art. 49 § 3 kpk).
Zgodnie z brzmieniem przepisu art. 299 § 1 kpk pokrzywdzony w postępowaniu przygotowawczym (a zatem do momentu wniesienia aktu oskarżenia do sądu) jest stroną, która może ustanowić pełnomocnika (art. 87 § 1 kpk).
Pokrzywdzony może również złożyć do prokuratora (w postępowaniu przygotowawczym) wniosek o wyznaczenie mu pełnomocnika z urzędu, jeżeli w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów związanych z pełnomocnictwem bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny.
Jeżeli pokrzywdzonym jest małoletni albo ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo, prawa jego wykonuje przedstawiciel ustawowy (np. rodzice) albo osoba, pod której pieczą pokrzywdzony pozostaje (art. 51 § 2 kpk). Jeżeli pokrzywdzonym jest osoba nieporadna, w szczególności ze względu na wiek lub stan zdrowia, jego prawa może wykonywać osoba, pod której pieczą pokrzywdzony pozostaje (art. 51 § 3 kpk).
Z faktem posiadania statusu strony przez pokrzywdzonego w postępowaniu przygotowawczym wiąże się szereg uprawnień.
Pokrzywdzony może składać wnioski o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia i brać w nim udział.
Pokrzywdzony ma również prawo brać udział w czynnościach, których nie będzie można powtórzyć na rozprawie np: w przesłuchaniu śmiertelnie chorego świadka, oględzinach i otwarciu zwłok (art. 316 § 1 kpk), a na swoje żądanie w innych czynnościach (art. 317 § 1 kpk), w przesłuchaniu biegłego (art. 318 kpk), w postępowaniu mediacyjnym inicjowanym przez prokuratora (art. 23 a kpk).
Ponadto pokrzywdzony powinien być zawiadomiony o wszczęciu, odmowie wszczęcia albo umorzeniu śledztwa lub dochodzenia (art. 305 § 4 kpk), o wniesieniu aktu oskarżenia lub wniosku o warunkowe umorzenie postępowania w sprawie (art. 334 § 2, art. 336 § 4 kpk).
Pokrzywdzony może być przesłuchany w charakterze świadka przed sądem (również w postępowaniu przygotowawczym). Jest on wówczas zobowiązany stawić się na każde wezwanie i złożyć zeznanie (art. 177 § 1 kpk).
Pokrzywdzony ma prawo wziąć udział w rozprawie i pozostać na sali, choćby miał składać zeznania jako świadek (w takim przypadku sąd przesłuchuje go w pierwszej kolejności), a jeżeli sąd uzna to za celowe, może zobowiązać go do obecności na rozprawie lub jej części (art. 384 § 2 i 3 kpk).
Pokrzywdzony w postępowaniu karnym może występować w różnych rolach np. jako oskarżyciel posiłkowy uboczny, subsydiarny, prywatny. To, w jakiej roli wystąpi jest uzależnione od rodzaju przestępstwa tj. czy jest ono ścigane z urzędu, czy też z oskarżenia prywatnego.
