Kodeks spółek handlowych nie zawiera ogólnego zakazu konkurencji wobec wspólnika spółki z o.o. Inaczej niż członkowie zarządu (których obowiązuje ustawowy zakaz konkurencji – art. 211 KSH), wspólnik może prowadzić działalność konkurencyjną względem spółki, chyba że co innego wynika z postanowień umowy spółki lub z innego zobowiązania.
W praktyce oznacza to, że jeśli wspólnicy nie uregulują tej kwestii świadomie, nic nie stoi na przeszkodzie, aby któryś z nich otworzył działalność konkurencyjną – nawet na tym samym rynku, co spółka. Ustanowić zakaz konkurencji dla wspólnika spółki z o.o. można na kolka sposobów:
- Najczęstszym i najpewniejszym sposobem ustanowienia zakazu konkurencji jest wprowadzenie odpowiedniego zapisu do umowy spółki z o.o.
Taka klauzula umowna może np.:
– zakazywać prowadzenia określonego rodzaju działalności,
– obejmować konkretne rynki lub branże,
– zakazywać uczestnictwa w konkurencyjnych spółkach jako wspólnik lub członek zarządu,
– obowiązywać w trakcie trwania uczestnictwa w spółce, a czasem także po jego zakończeniu (tzw. zakaz post-joint venture).
-
- Innym sposobem ustanowienia zakazu konkurencji jest zakaz konkurencji w umowie wspólników (SHA). Coraz częściej wspólnicy zawierają tzw. umowy wspólników (shareholders’ agreements, SHA), które uzupełniają lub rozwijają postanowienia umowy spółki. To szczególnie przydatne, gdy nie ma jednomyślności co do zmian w umowie spółki albo gdy wspólnicy chcą zachować większą elastyczność w ustaleniach.
W SHA można zawrzeć zobowiązania dotyczące zakazu konkurencji, np. zakaz inwestowania w konkurencyjne firmy, zakaz podejmowania współpracy z klientami spółki, czy obowiązek informowania o zamiarze rozpoczęcia nowej działalności.
-
- Kolejnym sposobem jest zawarcie umowy cywilnoprawnej ze spółką, czyli odrębnej umowy między spółką a wspólnikiem, która reguluje kwestie zakazu konkurencji. To bardzo elastyczne rozwiązanie – nie wymaga zmiany umowy spółki i może dotyczyć tylko wybranych osób (np. wspólnika większościowego lub wspólnika zatrudnionego w spółce).
Jakie mogą być konsekwencje naruszenia zakazu konkurencji?
Jeśli zakaz konkurencji został skutecznie ustanowiony, jego złamanie może skutkować np.:
– odpowiedzialnością odszkodowawczą wobec spółki lub innych wspólników,
– obowiązkiem zapłaty kary umownej,
– utratą udziałów (np. w wyniku przymusowego wykupu),
– a nawet – w skrajnych przypadkach – wyłączeniem wspólnika ze spółki przez sąd (gdy jego działania zagrażają interesowi spółki – art. 266 KSH).
Podsumowując, należy pamiętać, że zakaz konkurencji dla wspólnika spółki z o.o. nie wynika automatycznie z przepisów prawa. Aby skutecznie zabezpieczyć interesy spółki, warto odpowiednio wcześnie przewidzieć taką klauzulę w umowie spółki lub SHA albo zawrzeć dodatkową umowę ze wspólnikiem, gdy sytuacja tego wymaga. W każdej klauzurze o zakazie konkurencji należy jasno określić, co uznaje się za działalność konkurencyjną oraz przewidzieć realne sankcje za naruszenie przedmiotowego zakazu.
Skuteczna konstrukcja zakazu konkurencji to nie tylko kwestia prawna – to także ważne narzędzie budowania zaufania i bezpieczeństwa w relacjach biznesowych między wspólnikami.
