Obowiązujące przepisy i stanowisko ZUS
Według aktualnych interpretacji przepisów przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), jeśli matka nie była objęta ubezpieczeniem chorobowym w dniu porodu, to ojciec dziecka urodzonego przed 26 kwietnia 2023 roku co do zasady nie ma prawa do urlopu rodzicielskiego i zasiłku macierzyńskiego . Zmiany wprowadzone ustawą z 26 kwietnia 2023 roku nadają ojcu prawo do zasiłku i urlopu rodzicielskiego niezależnie od statusu ubezpieczeniowego matki, lecz tylko dla dzieci urodzonych po tej dacie.
Stwierdzają to liczne artykuły i publikacje, m.in.:
- Portal Kadrowy – Urlop rodzicielski dla ojca, gdy matka nie jest ubezpieczona
- e-Prawo Pracy – Urlop rodzicielski dla ojca
Powyższe stanowisko ZUS wynika bezpośrednio z treści polskich ustaw, w szczególności przepisów Kodeksu Pracy oraz ustawy o świadczeniach z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.
Podstawy prawne pozwalające na kwestionowanie stanowiska ZUS
Jednak taka interpretacja budzi istotne wątpliwości prawne. Uzależnianie praw ojca od statusu matki stanowi przejaw dyskryminacji ze względu na płeć, co zostało potwierdzone w orzecznictwie Sądu Najwyższego.
W szczególności warto zwrócić uwagę na wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 18 października 2023 r., sygn. I PSKP 24/22, w którym uznano, że:
- Odmowa udzielenia ojcu urlopu rodzicielskiego z powodu braku ubezpieczenia matki stanowi dyskryminację ze względu na płeć.
- Sądy krajowe powinny stosować regułę Jonkmanna, co oznacza, że w przypadku naruszenia zakazu dyskryminacji wynikającego z prawa unijnego sąd krajowy powinien przyznać dyskryminowanej osobie takie same prawa, jakie przysługiwałyby osobie uprzywilejowanej w prawie krajowym.
- Prawo do urlopu i zasiłku powinno przysługiwać ojcu niezależnie od statusu matki, co wynika z unijnych zasad równości płci oraz Karty Praw Podstawowych UE.
Droga sądowa dla ojców chcących dochodzić swoich praw
Ojcowie, którym ZUS odmawia prawa do zasiłku macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego, mogą dochodzić swoich roszczeń przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych. Warto zauważyć, że precedensowa sprawa sądowa zakończyły się korzystnym rozstrzygnięciem dla ojca – pracownika prokuratury, któremu Sąd Najwyższy przyznał rację.
Ojcowie dzieci urodzonych przed 26 kwietnia 2023 roku, mogą zatem rozważyć złożenie wniosku o urlop rodzicielski i zasiłek macierzyński – w sytuacji gdy matki dzieci nie podlegały ubezpieczeniu i nie były uprawnione do zasiłku macierzyńskiego.
Złożenie wniosku może być szczególnie korzystne w w sytuacji:
- wykonywania umowy zlecenia z opłacaniem składek na ubezpieczenie chorobowe,
- prowadzenia działalności gospodarczej.
W takiej bowiem sytuacji korzystanie z zasiłku (do 32 tygodni) nie jest przeszkodą w kontynuowaniu działalności, czy umowy zlecenia. Możliwe jest zatem kontynuowanie umowy i działalności (w takim samym lub innym wymiarze), i jednoczesne korzystania z zasiłku. Dodatkową korzyścią jest to, że w czasie pobierania zasiłku nie podlega się obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, co może pozwolić na znaczne obniżenie składek ZUS przez nawet 32 tygodnie.
Czy jeszcze można składać wniosek?
Urlop i zasiłek można wykorzystać do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat.
Ozancza to, że w 2025 roku można jeszcze składać wnioski dla dzieci urodzonych w latach 2019, 2020, 2021, 2022 oraz do 25 kwietnia 2023 roku.
Podsumowanie
Polskie prawo przez wiele lat dyskryminowało rodziny, w których matki nie podlegały ubezpieczeniom społecznym. Jednym z objawów tej dyskryminacji było brak możliwości skorzystania przez ojca z urlopu rodzicielskiego w przypadku dzieci urodzonych przed 26 kwietnia 2023 roku. Powyższe uzależnianie prac ojca od statusu ubezpieczeniowego matki zostało w 2023 roku uznane przez Sąd Najwyższy za niezgodne z prawem.
Obecnie ojcowie dzieci urodzonych w latach 2019-2023, którym odmawia się prawa do urlopu rodzicielskiego i zasiłku z powołaniem się na fakt, iż matka dziecka w dniu porodu nie podlegała ubezpieczeniem, posiadają po swojej stronie mocne argumenty prawne. Ojcowie, którzy chcą dochodzić swoich praw mogą rozważyć drogę sądową, powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego oraz prawo unijne. Choć obecnie ZUS odrzuca takie wnioski, sądy mogą przyznać ojcom nawet 32 tygodnie urlopu rodzicielskiego wraz z zasiłkiem macierzyńskim. Sprawa wymaga determinacji i gotowości do postępowania odwoławczego, ale korzyści mogą być znaczące, nie tylko finansowe, ale również w zakresie praw ojcowskich w Polsce.
